پرده آخر اسد؛ چرا و چگونه بشار اسد سقوط کرد؟

به گزارش خبرگزاری به گزارش میهن تجارت، سقوط دولت بشار اسد در سوریه، نه تنها یک نقطه عطف مهم در تاریخ این کشور، بلکه یک زلزله سیاسی در خاورمیانه است. پس از بیش از پنج دهه حکومت خانواده اسداین رویداد مانند یک طوفان معادلات قدرت را تغییر داده و افق های جدیدی را برای آینده منطقه گشوده است. در در حالی که بسیاری از ناظران به دنبال دلایل این سقوط ناگهانی هستند، لازم به ذکر است که این تبدیل نتیجه ترکیب پیچیده ای از عوامل داخلی و خارجی و از نارضایتی های عمیق اجتماعی و اقتصادی گرفته تا تحولات ژئوپلیتیکی در سطح بین المللی، هر کدام نقش خود را در این سناریو ایفا کرده اند.

به طور کلی عوامل متعددی در سقوط رژیم اسد نقش داشتند. از یک سو، ضعف ساختاری دولت، فساد نارضایتی گسترده عمومی و فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم ها عامل سقوط امسال بود و از سوی دیگر به نظر می رسد کاهش حمایت ها بوده است خارجیبه خاص از ایران و روسیه که درگیر مشکلات هستند داخلی و در منطقه خودشان بودند، موقعیت اسد را تضعیف کردند، هرچند این موضوع بیش از ناشی از غفلت از ایران و محور مقاومت بر اساس تصمیم بشار اسد فاصله از محور مقاومت برمی گردد و حتی بر اساس گزارش رویترز، اسد در مذاکره با غرب این پیام را دریافت کرده بود که برای رفع تحریم های آمریکا باید روابط خود با تهران را کاهش دهد.

عواقب این تبدیل برای منطقه وسیع سقوط اسد ضربه جدی به محور مقاومت بیا داخل انجام شد و توازن قدرت به نفع مخالفان سوری و متحدان منطقه ای آنها تغییر کرده است. همچنین این رویداد می تواند منجر به تغییرات مهم ژئوپلیتیکی در خاورمیانه شود و روابط قدرت منطقه ای و فرامنطقه ای را تحت تاثیر قرار دهد. اما همه چیز تمام نشده و گزینه هایی برای طراحی اقدامات آینده ایران در منطقه وجود دارد که اگرچه نیاز به هوشمندی، دقت و ظرافت زیادی دارد. اما می تواند به بازیابی جایگاه ایران در معادلات منطقه ای کمک کند. به همین ترتیب با محمدعلی حسنیا کارشناس مسائل و سیاست منطقه خارجی نشستیم به صحبت.

به گزارش میهن تجارت: به نظر شما چه دلایلی باعث سقوط رژیم بشار اسد در سوریه شد؟

حسن نیا: چندین موضوع مختلف و پیچیده به طور خاص دلایل این امر اتفاق افتاد دو دسته هستند داخلی و خارجی در دلایل تقسیم می شود داخلی می‌توان به این نکته اشاره کرد که تحریم‌های آمریکا علیه سوریه در چند سال اخیر اقتصاد و معیشت مردم سوریه را به شدت تحت تأثیر قرار داده است و این یک موضوع واضح و آشکار است تا جایی که حقوق سربازان و کارمندان بسیار بالا بود. کاهش یافته است. نکته بعدی اصلاحات ساختاری در نظام است بعثی سوریه اتفاق افتاد سقوط نکرد و با وجود نزدیک به 61 سال وجود این دولت، اصلاحات ساختاری صورت نگرفت. به عنوان مثال شاید انتخابات آزاد چندان در میان مردم و آزادی احزاب محبوبیت نداشت مانند آن که باید و شاید اتفاق افتاد این اتفاق نیفتاد تا گروه های مخالف بتوانند در آن شرکت کنند. در بحث زندانیان سیاسی، بشار اسد چندین بار دستور عفو صادر کرد اما چه چیزی می تواند یک آشتی ملی را به همراه داشته باشد اتفاق افتاد سقوط نکرد یکی دیگر از مسائل جدی در سوریه این است که بیش از 70 درصد مردم سوریه سنی هستند اما دیدند نظام مستقر یک نظام علوی است که کمتر از 8 درصد مردم را شامل می شود. فساد سیستم های سازه ای بعثی نکته بعدی است که باید مورد توجه قرار گیرد. در عراق هم همین را دیدید و در سوریه. سیستم ها پان عربی است آنها اساسا یک ساختار مشت آهنین دارند که فساد در آن وجود دارد و اگر به دولت جمال عبدالناصر، انور سادات و حسنی مبارک نگاه کنید، به همین دلیل است. بر اساس این بوروکراسی و بورژوازی دولتی-نظامی است، یعنی می گویند ارتش و دولت ساختار اصلی را اینجا تشکیل می دهند و سیستم امنیتی ساختار اصلی را انتخاب می کند. در مجموع این موارد باعث نارضایتی اساسی در داخل سوریه شده بود در نهایت به بن بست رسید و آشتی ملی در دستور کار نبود.

به گزارش میهن تجارت: عوامل بیرونی چه بود؟

حسن نیا: بعدا خارجیترکیه نفوذ زیادی دارد و اردوغان در دو سال گذشته تلاش زیادی برای دیدار با بشار اسد یا احیای معادله ژنو کرد. اما این اتفاق افتاد رخ نداده و در نهایت ترکیه شروع به تسلیح مخالفان کرد. از سوی دیگر عدم حضور گروه های هم پیمان با رژیم سوریه تاثیرگذار بود. به عنوان مثال حزب الله لبنان نزدیک به 38 پایگاه بین حلب و ادلب داشت، ایران نیز پایگاه داشت. اما در سال گذشته این پایگاه ها به دلیل جنگ در جنوب لبنان تخلیه شدند. این بهترین موقعیت میدانی بود تا این گروه ها بتوانند عملیات خود را آغاز کنند و آن را پیش ببرند و تا دمشق پیشروی کنند. نکته بعدی که از ابتدا درباره آن هشدار داده شد این بود که بوی معامله به مشام می رسید. به نظر می رسد برخی از کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای تصمیم گرفتند که باید توافقی انجام شود و بشار اسد کناره گیری کند. او هم متوجه شد. که باید کنار برود و ارتش را تحویل دهد، به همین دلیل شاهد بودیم که اصلاً جنگی نبود و بسیاری از سربازان اصلاً مقاومت نکردند، تلفات نهایی این جنگ می تواند چند ده هزار نفر باشد، خب، به سیصد چهارصد نفر هم نرسیدند و به راحتی مثل یک راهپیمایی از ادلب به دمشق رسیدند و کار را تمام کردند. بنابراین، ما باید مجموع این عوامل را در نظر بگیریم و نباید سقوط رژیم سوریه را به عنوان یک عامل واحد تحلیل کنیم.

به گزارش میهن تجارت: اسرائیل بلافاصله پس از اعلام سقوط دولت بشار اسد دست به تحرک زد و علاوه بر بمباران مناطقی در دمشق، از بلندی های جولان وارد سوریه شد. به نظر شما نقشه اسرائیل چیست؟

حسن نیا: به نظر من طرح اسرائیل ایجاد یک معامله امنیتی در زمینه کمربند امنیتی در اطراف سرزمین های اشغالی یعنی از لبنان تا سوریه و غزه است. صهیونیست ها در غزه طرحی برای خالی کردن شمال غزه و ایجاد کمربند امنیتی بین 5 تا 20 کیلومتری از «محور فیلادلفیا» تا نزدیک «بیت حانون» و استحکامات در آنجا به وجود آوردند تا 7 اکتبر دیگر رخ ندهد. وجود دارد. این طرح در لبنان هم همینطور است، هرچند اسرائیل عقب نشینی کرده است اما هر وقت کوچکترین حرکتی از حزب الله می بیند بلافاصله آن نقطه را بمباران می کند و نمی خواهد اجازه دهد پشت خط لیتانی اتفاقی بیفتد. در سوریه، حمله اسرائیل به بخشی از جولان و قنیطره برای ایجاد کمربند امنیتی است، زیرا اسرائیلی ها در حال حاضر با یک مضاعف روبرو هستند، درست است که بشار اسد رفته است. اما آنها نمی دانند مخالفان بشار اسد چه فکری می کنند زیرا این مخالفان دیدگاه های متفاوتی نسبت به اسرائیل دارند و معلوم نیست در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد و آیا به سمت صلح یا تنش با اسرائیل خواهند رفت؟ به همین دلیل صهیونیست ها برای ایجاد کمربندی در امتداد مرز با سوریه به محور جولان آمده اند و پس از ایجاد معادله خود در غزه و لبنان، کار را در سوریه به پایان خواهند رساند.

به گزارش میهن تجارت: در چنین شرایطی که جبهه مقاومت تا حد زیادی ضعیف شده و جبهه سوریه نیز از دست رفته است، ایران چه باید بکند؟

حسن نیا: در دنیای سیاست و روابط بین‌الملل، این به معنای پایان همه چیز در منطقه نیست، زیرا بالاخره در بخشی از سوریه ارتباطات وجود دارد و اقلیت‌های شیعه، دروزی و کردی هستند که ارتباطات خوبی با ایران دارند. به نظر من، در مرحله اول می‌توان با مخالفان میانه‌رو (گروه‌های مخالف سوریه که تروریست نیستند) در رژیم سوریه ملاقات کرد و به آنها پیام داد و با آنها مشورت کرد. لازم به یادآوری است که در سال 1390 بخشی از جلسات مخالفان در تهران برگزار شد و مخالفان میانه رو غیر مسلح در این مذاکرات حضور داشتند.

به گزارش میهن تجارت: آیا این گروه ها در حال حاضر قدرت دارند؟

حسن نیا: شاید الان قدرت نداشته باشند، اما نباید فراموش کرد که اگر سوریه به سمت تشکیل دولت برود، قطعا در این تشکیلات دولتی حضور خواهند داشت و اگر به سمت تشکیل دولت نرود، تبدیل به یک لیبی دیگر می شود که در آن تشکیل می شود. چندین گروه حضور دارند، اگر چیزی مانند لیبی تکرار شود، می توانیم با گروه های مختلف ارتباط برقرار کنیم، درست مانند کاری که روسیه و کشورهای مختلف در لیبی انجام دادند.