۱۶ آذر؛ روزی که دانشگاه در برابر گلوله ایستاد و تاریخ را از نو نوشت

به گزارش خبرگزاری به گزارش میهن تجارت، شانزدهم آذر در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران به عنوان «روز دانش آموز» ثبت شده است. روزی که نماد مقاومت، حق خواهی و ایستادگی دانشگاهیان فرهیخته در برابر ظلم و سلطه قدرت های بیگانه است. این روز تاریخی تنها چند ماه پس از کودتای 28 مرداد اتفاق افتاد. زمانی که کشور در خفقان کامل به سر می برد اما دانشگاه سکوت نکرد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره این روز می فرمایند: 16 آذر متعلق به دانش آموزان است ضد نیکسون دانشجو است ضد آمریکایی استیک دانش آموز در مقابل اقتدار است.” (2018/09/24)

رژیم پهلوی; دولت ضد دانشگاهی

نگاه رژیم پهلوی به دانشگاه، نگاهی امنیتی و سرکوبگرانه بود که در زمان محمدرضا پهلوی بارها با حملات نظامی به دانشگاه ها و مراکز علمی تجلی یافت. اولین نمونه جدی این سرکوب حمله خونین 16 دی 1332 بود که سه جوان دانشجو مهدی شریعت رضوی، مصطفی بذرنیا و احمد کنداچی آنها شهید شدند و جنبش دانشجویی ایران وارد مرحله جدیدی شد.

این سرکوب تنها به این حادثه محدود نشد. در اول بهمن 1340 چتربازان و تکاوران ارتش به دانشگاه تهران حمله کردند و بیش از 600 دانشجو و استاد را مجروح کردند. در 28 اردیبهشت 1357 دانشجویان دانشگاه تبریز در اعتراض به کشتار مردم یزد و اهواز تیرباران شدند و تعدادی از آنها به زمین افتادند. سرانجام در 13 آبان 1357 یکی از خونین ترین حملات رژیم پهلوی به دانشگاه تهران رخ داد و ده ها دانشجو به شهادت رسیدند.

ریشه های واقعه در 16 دی 1332

تنش های سیاسی پس از کودتای 28 مرداد، محاکمه های نظامی دکتر مصدق و یارانش، دیدار قریب الوقوع کاردار سفارت انگلیس و حضور ریچارد نیکسون در تهران، همه و همه فضای دانشگاه تهران را به شدت ملتهب کرد.

دانشجویان دانشکده های فنی، پزشکی، حقوق و علوم سیاسی از 13 تا 15 آذرماه دست به تجمع اعتراضی زدند و شعار سر دادند. در مقابل اقتدار و شعارهای ضد آمریکایی سر دادند. اما روز 16 دسامبر متفاوت بود. دانشجویان با ورود به دانشگاه با حضور گسترده نیروهای انتظامی و ارتش مواجه شدند و با شهامتی کم نظیر به کلاس های درس رفتند. دقایقی بعد حمله نظامی به کلاس ها و دستگیری دانشجویان فضای دانشگاه را به صحنه ای خونین تبدیل کرد.

لحظه شهادت سه جوان تاریخ ساز

در اولین دقایق درگیری، مصطفی بذرنیا و مهدی شریعت رضوی آنها در محوطه دانشکده فنی مورد اصابت گلوله قرار گرفتند و کشته شدند. احمد کنداچی همچنین پس از مجروحیت شدید و انتقال به بیمارستان نیروی زمینی ارتش بر اثر بی توجهی و خونریزی جان باخت. ده ها دانشجو مجروح و 27 نفر دستگیر شدند اما خون این سه جوان دانشگاه تهران را برای همیشه به نماد مقاومت تبدیل کرد.

چراغی برای نسل‌های دانش‌آموز

خون شهدای 16 آذر نه تنها یک رویداد تاریخی، بلکه چراغ راه نسل‌های دانش‌آموز ایرانی در هر عصری است. این روز یادآور رشادت، اراده و مبارزه قهرمانانه دانشجویان ایرانی در برابر ظلم و ستم است و با بزرگداشت آن، ارزش ها و هویت دانشجویی زنده نگه داشته می شود. 16 آذر، روز دانش آموز، روزی است برای مشاهده شجاعت و مقاومت قشر دانشگاهی؛ روزی که نشان داد دانشجو نه تماشاگر، بلکه بازیگر اصلی تاریخ کشور است.

واقعه 16 آذر از نگاه مصطفی چمران و روزنامه اطلاعات

پس از حادثه 16 آذر، تمامی دانشگاه های تهران و اکثر شهرستان ها و حتی بسیاری از مدارس و دبیرستان ها در اعتصاب کامل به سر می بردند. دولت از نتایج این حادثه وحشت زده شد و به همین دلیل روزنامه های حامی دولت خیلی زود با انتشار مطالبی توجیهی سعی در سرپوش گذاشتن بر اقدام این دولت داشتند. از جمله این روزنامه ها روزنامه اطلاعات بود که گزارشی از «تظاهرات چند دانشجو» در شامگاه 25 آذر 1332 منتشر کرد و به آن اشاره کرد. “حرکات عناصر اخلالگر و تندرو” یادش آمد و آورد: امروز برخی از عناصر اخلالگر متعلق به حزب هستند منحل شد جمعیت به دانشگاه رفته بودند و تعدادی از دانشجویان را وادار به تظاهرات کرده بودند و در حالی که دسته جمعی بودند به افسران فرماندار نظامی نگهبان دانشگاه که بر اوضاع مسلط بودند حمله کردند و اقدام به سرقت سلاح آنها کردند و مأموران نیز شروع به تیراندازی کردند.

‌16 آذر به روایت شهید چمران

اما برخلاف گزارش روزنامه دولتی اطلاعات و اظهارات مسئولان آن روز که ناآرامی در دانشگاه و سایر نقاط شهر را ناشی از «تحریک‌های برخی عناصر» می‌دانستند. دانشمندمصطفی چمران که یکی از دانشجویان دانشکده فنی بود و در روز حادثه شاهد عینی کشته شدن دانشجویان بود، در خاطرات خود این روز را چنین توصیف می کند: صبح روز 25 آذرماه هنگام ورود به دانشگاه، دانشجویان متوجه تجهیزات فوق‌العاده سربازان و وضعیت غیرعادی اطراف دانشگاه شدند و حادثه را پیش‌بینی کردند… ساعت اول بدون هیچ حادثه مهمی گذشت و چون سربازان بهانه‌ای نداشتند، با عجله به داخل دانشکده هجوم بردند و قصد کشتن و کشتار دارند. آپارتمان دانشجوها را کشیده بودند و این دستور از سوی مقامات بالاتر به آنها داده شد. رهبران اجرای این دستور و کشتار ناجوانمردانه چند گروهبان و سرباز بودند که مخصوصاً برای انجام آن مأموریت به دانشگاه اعزام شدند. ساعت 10 صبح گروه جانبازان به همراه سربازان عادی به دانشکده فنی رفتند. در این زمان دانشجویان در کلاس های درس حضور داشتند و به دلیل شرایط خاص دانشگاه و حضور گسترده نظامیان از هرگونه اقدامی که بوی اعتراض و تظاهرات می داد پرهیز کردند. زمانی که سربازان در دانشگاه و مقابل دانشکده فنی حضور داشتند، دکتر سیاسی رئیس دانشگاه، مهندس خلیلی رئیس دانشکده فنی و دکتر عابدی معاون ایشان تلاش کردند تا برای خروج نیروهای نظامی از دانشکده فنی مذاکره کنند که موفق نشدند. سرباز نیاوردند آنها به دانشکده ها حمله کردند و بدین ترتیب سه دانشجو به نام های مهدی شریعت رضوی، احمد کنداچی و مصطفی بزرونیه) شهید و 27 نفر دیگر دستگیر و تعداد زیادی مجروح شدند.