سامان نصراللهی / سرویس بین الملل «میهن تجارت»: در 26 اردیبهشت 1403 نچیروان بارزانی در هیئتی بلندپایه از مقامات اقلیم کردستان عراق وارد تهران شد و با مقامات عالی ایران از جمله رئیس جمهور و رهبر انقلاب دیدار کرد. انجام این سفر در شرایط فعلی از جنبه های مختلف حائز اهمیت است. زیرا این سفر پس از چند رویداد مهم از جمله سفر اردوغان به منطقه در اوایل اردیبهشت ماه، حمله موشکی ایران به مرکز موساد در اربیل در پایان دی ماه 1402، افزایش اختلافات داخلی احزاب کرد در اقلیم کردستان و … مهمتر از همه، حمله موشکی ایران به اسرائیل. خواهد گرفت
واقعیت این است که علیرغم اختلافات و سرد شدن روابط ایران با اقلیم کردستان عراق که در مقاطعی شاهد آن بوده ایم. اما روابط دو طرف به دلیل اشتراکات تاریخی و فرهنگی بسیار نزدیک بوده است. با توجه به این گرفتاری های چندوجهی و تجربه حضور چندین ساله رهبران اقلیم کردستان در ایران، دو طرف به خوبی یکدیگر را می شناسند. در سایه چنین تاریخ نزدیک، ایران به‌رغم برخی تبلیغات مغرضانه، به‌طور سنتی بزرگترین و صمیمانه‌ترین حامی اقلیم کردستان عراق در برخورد با مشکلات و تهدیداتی بوده است. موضوعی که حتی مقامات اقلیم کردستان بارها به آن اشاره کرده اند.
به عنوان مثال، در ابتدای سپتامبر 2010 در سفر تاریخی دکتر ظریف به اقلیم کردستان عراق، آقای مسعود بارزانی در یک کنفرانس مطبوعاتی به صراحت گفت: پس از حمله داعش بلافاصله از همه کشورها و ایران کمک خواستیم. اولین دولتی بود که سلاح و کمک های خود را به عراق فرستاد. گزینه ما قرارداد است.
مسعود بارزانی در مصاحبه ای که چند ماه بعد در 18 ژانویه 2010 با روزنامه ترکیه ای حریت داشت، درباره نجات شهر اربیل از دست داعش و نقش ایران با محوریت سردار سلیمانی چنین گفت:
داعش به دروازه های اربیل رسیده بود و بیم آن می رفت که این شهر به زودی اشغال شود. برای کمک با آمریکایی ها، ترکیه، انگلیس، فرانسه و حتی عربستان سعودی تماس گرفتم و همه مسئولان این کشورها پاسخ دادند که در حال حاضر نمی توانند کمک کنند. می گوید اما بعد از آن بلافاصله با ایرانی تماس گرفتم و شماره سردار سلمیانی را به من دادند و با حاج قاسم تماس گرفتم و او با 50 نیرو خیلی زود به فرودگاه اربیل رسید. آنها به سرعت به محل درگیری رفتند و نیروهای پیشمرگه را سازماندهی کردند و در عرض چند ساعت جریان به نفع ما تغییر کرد. در همان زمان کمک های تسلیحاتی ایران نیز به دست ما رسید. این موضوعی بود که نچیروان بارزانی، رئیس جمهور کنونی اقلیم کردستان در سفر به تهران و در دیدار با مقامات ایرانی به درستی به آن اذعان داشت و اظهار داشت که ایران در تمامی تحولات تاریخی و مهم در کنار اقلیم کردستان بوده است.
البته باید به یاد داشته باشیم که با برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق در سوم مهرماه 1396 که با مخالفت های گسترده منطقه ای و بین المللی برگزار شد، روابط دو طرف سرد شد. جدای از آن، یکی از اصلی ترین نارضایتی های ایران از اقلیم کردستان عراق، در درجه اول نفوذ گروه های تروریستی از خاک این منطقه به خاک ایران و انجام اقدامات تروریستی است که ایران را به واکنش و اقدام وادار کرده است. حمله به خاک منطقه برای مجازات گروه های تروریستی. این موضوعی است که باعث ایجاد نوعی نارضایتی متقابل شده است. در این راستا، ایران با امضای قرارداد امنیتی با عراق در اواخر اسفند 1401 تلاش کرده است تا دولت عراق و منطقه را ملزم به کنترل مرزهای خود کند. کردستان عراق ناراضی است. به نظر می رسد این موضوع یکی از مهم ترین موارد روی میز مذاکره دو طرف در تهران بوده است که طی آن آقای بارزانی سعی کرد در این زمینه به ایران اطمینان دهد. اما مهمترین نارضایتی ایران از منطقه مربوط به نفوذ روزافزون اسرائیل در اقلیم کردستان عراق است که توانایی اسراییل در ایجاد اخلال و اغتشاش علیه ایران را افزایش داده است. در نتیجه برخی رسانه های دولتی در ایران اقلیم کردستان را اسرائیل دوم نامیدند. در آخرین مورد، پس از حمله موشکی ایران به مقر موساد در اربیل در اواخر دی ماه 1402، روابط دو طرف تیره شد و مقامات کردستان عراق به شدت این حمله ایران را محکوم کردند.
پس از این تحولات، اردوغان رئیس جمهور ترکیه در سوم اردیبهشت 1403 سفر مهمی به بغداد و سپس اقلیم کردستان داشت که به عقیده برخی تحلیلگران و با توجه به امضای قراردادهای امنیتی و اقتصادی بین طرفین، می توان آن را کاهش داد. نفوذ ایران در منطقه به ویژه از آنجایی که ترکیه به طور سنتی از حزب دمکرات کردستان عراق حمایت می کند و ایران نیز بیشتر از اتحادیه میهنی کردستان حمایت می کند. اما چند روز پیش، سفیر نچیروان بارزانی به تهران نشان داد که واقعیت بسیار متفاوت است.
به نظر می رسد در شرایط کنونی پس از حمله موشکی به اسرائیل، ایران در حال تنظیم مجدد روابط منطقه ای خود از موضع مناسب تری است. واقعیت این است که حمله ایران به اسرائیل، کشورها و مناطق اطراف ایران از جمله اقلیم کردستان را به یک نتیجه جدید در مورد اراده و توانایی ایران برای حفظ منافع خود رسانده است. از سوی دیگر، در شرایط کنونی، با توجه به تأثیر منفی حمله موشکی به اربیل بر بیان افکار عمومی اقلیم کردستان، برای ایران بسیار مهم بود که به نحوی و در عین حال از آنها دلجویی کند. زمان به وضوح ملاحظات و نگرانی های خود را مطرح می کند. زیرا اقلیم کردستان بخش مهمی از حوزه تمدنی ایران است که پیوند ناگسستنی با یکدیگر دارد و دولت ایران نمی‌خواهد به قدرت نرم و روابط تاریخی دو طرف آسیب جدی وارد کند. شاید به همین دلیل بود که تهران استقبال بالایی از آقای بارزانی کرد و به گرمی از او پذیرایی کرد.
اگرچه خواسته های ایران در این سفر احتمالاً مربوط به مسائل امنیتی و ژئوپلیتیکی و همچنین گسترش روابط تجاری و اقتصادی بوده است، اما نچیروان بارزانی که در حال حاضر در اربیل و بغداد با مشکلاتی مواجه است، احتمالاً خواسته های دیگری غیر از اینها داشته است که به خوبی می داند. خوب اگر بتوان آنها را حل کرد، شاید ایران تنها کسی باشد که می تواند آنها را حل کند، به خصوص که مسرور بارزانی، نخست وزیر منطقه، چندی پیش با توجه به این مشکلات به آمریکا سفر کرد و تقریباً دست خالی بازگشت. .
اگرچه جزئیات سفر بارزانی به تهران مشخص نیست; اما می توان حدس زد که آقای بارزانی از ایران خواسته است در حل مناقشه اربیل و بغداد در خصوص فروش نفت در منطقه و همچنین حقوق کارکنان به دلیل نفوذ آن نقش ایفا کند. اما موضوع مهم بعدی که برای شخص بارزانی و حزب دمکرات کردستان عراق حائز اهمیت است این است که با فرا رسیدن میهن تجارتات مجلس ششم در این اقلیم و پایان دوره ریاست جمهوری بارزانی، نگرانی هایی نسبت به آینده بین آنها شکل گرفته است. لذا تلاش زیادی می کنند تا هر نوع میهن تجارتاتی را به تعویق بیندازند. تحلیلگران معتقدند که به دلیل نفوذ ایران در میان احزاب کرد، آقای بارزانی امیدوار است از ظرفیت ایران برای به تعویق انداختن میهن تجارتات استفاده کند. به خصوص اینکه آقای بارزانی به عنوان فارغ التحصیل دانشگاه تهران شناخت عمیقی از ایران دارد، در نگاه ایران به عنوان یک چهره معتدل شناخته می شود. اگرچه بعید است که ایران بخواهد در میهن تجارتات منطقه ای که مربوط به امور داخلی عراق و خود منطقه است، دخالت کند. اما قدرت نفوذ تهران در حدی است که می تواند روابط اقلیم کردستان با بغداد و حتی روابط اربیل با سلیمانیه را تحت تاثیر قرار دهد.
در پایان می توان گفت که شرایط به گونه ای پیش رفته است که این امید وجود دارد که روابط ایران با اقلیم کردستان به شرایط قبل از رفراندوم 2017 بازگردد. توییت های آقای نچیروان بارزانی در کانال ایکس نشان می دهد که او راضی از این سفر بازگشته است. به خصوص که او به خوبی می داند که سفرش به ایران حداقل موقعیت او را در مقابل هم حزبی های رقیبش برای ریاست اقلیم کردستان عراق تقویت کرده است. اگرچه تعدادی از کارشناسان سفر بارزانی به تهران را بی ارتباط با میهن تجارتات اقلیم کردستان می دانند. اما به نظر می رسد جمع بندی نهایی مقامات منطقه در خصوص میهن تجارتات این منطقه پس از سفر بارزانی به تهران انجام شود.
