زنگنه طی سخنانی در مجمع عمومی انجمن بهره وری ایران، «بهره وری» را یکی از محصولات تمدن غرب و یکی از مراحل توسعه فناوری خواند و افزود: اما بعد از انقلاب نوعی غرب ستیزی حتی در بین مردم وجود دارد. نخبگان ما و هر چه تولید می کنیم می گوییم بهتر از معادل خارجی آن است که در بسیاری از موارد نادرست است و این روند ما را از روند آموزش جهانی باز می دارد.
وی با طرح این سوال که چرا ارتباط صنعت و دانشگاه ما همچنان ضعیف است؟ وی گفت: ممکن است تصور شود مشکل از مدیران صنعتی یا اساتید دانشگاه است که باعث شده صدها پایان نامه دانشگاهی فایده ای نداشته باشد و یا مشکل کمبود اعتبارات پژوهشی است که باید با تصویب این شورا حل شود. مثلاً مجلس، اما اصل ماجرا این است: اقتصادی که اگر رقابت نباشد، نیازی به تحقیق نیست.
وی تصریح کرد: در حوزه اقتصادی اگر شرکتی نتواند در فضای بازار آزاد رقابت کند، یعنی یا کیفیت خود را بالا ببرد یا قیمتش را پایین بیاورد، نابود می شود. رقابت در بازار طبیعی یک انتخاب نیست، ماندن یا نماندن است و موضوع مرگ و زندگی است. در سه دهه گذشته، شرکت‌های بزرگی مانند نوکیا در حوزه‌هایی که هرگز تصورش را نمی‌کردیم، کاملاً حذف شدند. این نتیجه موضوع مهم رقابت است که تعیین می کند کدام شرکت بماند و کدام شرکت بماند؟ و راه بقا افزایش کیفیت یا کاهش قیمت است.
وزیر سابق نفت با اشاره به «نارضایتی یکی از وزرای ژاپنی از کاهش ورشکستگی شرکت های ژاپنی» گفت: اکنون در برخی موارد دولت و قوه قضائیه ما به زور و دستور شرکت های ورشکسته را به چرخه حیات بازمی گرداند. و قیمت تمام شده اصلا مهم نیست، فقط کارگران باید حقوق خود را دریافت کنند، اما وزیر ژاپنی ابراز تاسف کرد که رقابت (نماد و در نتیجه ورشکستگی شرکت های ضعیف) در بین شرکت های ژاپنی کاهش یافته است.
زنگنه در پاسخ به این سوال که آیا اقتصاد تعاملی مبتنی بر بازار آزاد را با تمام نقاط ضعفش قبول داریم؟ آن را مهم ارزیابی کرد و افزود: اگر نخواهیم تعامل داشته باشیم چاره ای جز اتخاذ سیاست جایگزینی واردات نداریم اما این سیاست حتی یک کشور را وارد چرخه توسعه نکرده است. وقتی شرکت های ما مزیتی ندارند و با هیچ جا رقابت نمی کنند، به جای رقابت، تبانی داخلی می کنند و نتیجه آن فشار شدید به مردم است. در برخی موارد دلیل رشد ما در ورزش پذیرش هنجارهای بین المللی است و اگر قرار باشد در اقتصاد فقط با خودمان رقابت کنیم، اصلا رشد نخواهیم کرد.
وی در عین حال با توجه به کارآمدی دولت گفت: نخبگان ما بیش از دولت در این ضعف نقش دارند چرا که برخی از آنها جایگزین واردات را می پذیرند تا تعامل مثبت با دنیا. در حالی که یک کشور خودکفا با کشوری با تراز تجاری مثبت متفاوت است. برای صادرات باید چیزی تولید کنید که دیگران بخرند نه اینکه مثلا ماشین 15000 دلاری را 10000 دلار بفروشید. این را نمی توان ادامه داد.
زنگنه با مقایسه رویکرد دو کشور چین و روسیه تصریح کرد: چین هنجارهای بین المللی را جز در سیاست و بخشی از امور اجتماعی پذیرفته و به غول رقابت با آمریکا تبدیل شده است، اما روسیه هنجارها را نپذیرفته است و برای 30 سال است. سال ها اقتصاد آن فقط در سطح کشور است. اسپانیا است. در ده سال گذشته رشد اقتصادی آن صفر بوده و تنها تلاش بی‌ثمری برای کسب امتیاز از غرب برای داشتن بمب اتم دارد.
به گفته وزیر سابق دفاع، بر اساس موازین بین المللی، وزن دولت و حتی بخش خصوصی در اقتصاد نباید زیاد باشد و اقتصاد دستوری و رانتی نباشد، زیرا همه به دنبال رانت هستند و برندگان اقتصاد رانت اکثراً متقلب هستند.
زنگنه «نیروی تحصیل کرده» را یکی از مزیت های کشور عنوان کرد و تاکید کرد: باید به راهبردها و پارادایم های اصلی توسعه و زندگی در دنیای امروز فکر کنیم و این کار نخبگان است. ما نباید همه چیز را به گردن دولت بیندازیم، باید روی این کارها کار کنیم تا دولت آنها را بپذیرد.
وی افزود: تحریم ها دشمن شماره یک بهره وری است. اقتصاد مبتنی بر رانت ربطی به بهره وری ندارد. در این شرایط منطقی نیست که خودروسازان ما روی ارتقای کیفیت از جمله ایمنی کار کنند زیرا هرچه تولید کنند مردم به هر قیمتی آن را می خرند. پس وقتی رقیب ندارند چرا باید به دنبال بهره وری و کاهش قیمت و رشد کیفیت باشند؟
وزیر سابق نفت با اشاره به بحث های موجود در خصوص لزوم افزایش قیمت بنزین برای کاهش مصرف و افزایش بهره وری گفت: معتقدم زمانی که خودروها بسیار ارزان می شوند، بنزین باید گران شود. ما به افراد بسیار گران ماشین می فروشیم. بگذارید ماشین رقابتی باشد تا مردم بهترین ماشین را بخرند. من همیشه با افزایش قیمت بنزین مخالف بوده ام، چرا که مردم تحمل ندارند و هدف را اصلاح اقتصادی نمی دانستم، بلکه پول درآوردن برای اصلاح یارانه ها را می دانستم. میزان افزایش قیمت برای کاهش مصرف کافی نبود.
وی با بیان اینکه درگیر اساسی ترین مبانی بهره وری هستیم، گفت: همچنان در سیاست های اصلی اقتصادی و توسعه گیر کرده ایم و در این 120 سال پس از مشروطیت تلاش می کنیم به طور دائم در چرخه توسعه جهانی قرار بگیریم و هنوز موفق نشده اند.” آیا ما هنوز در مورد خوب یا بد بودن توسعه بحث می کنیم؟ آیا می خواهیم از این مفاهیم استفاده کنیم یا خیر؟ ما فقط توسعه در پزشکی را قبول داریم چون به زندگی ما مربوط می شود و بهترین دستگاه ها و داروها و درمان ها سریع وارد ایران می شود و پزشکان ما تعامل نامحدودی با دنیا دارند اما دیگران نمی توانند. در حالی که نمی توان در دنیایی بدون تعامل زندگی کرد.
زنگنه گفت: موافقم که نظام بازار آزاد هزاران مشکل دارد اما اگر آن را دنبال نکنیم و مشکلات آن را رفع نکنیم درگیر ده ها هزار مشکل اقتصاد کمونیستی و اقتصاد روزنامه نگاری خواهیم شد. افکار بخشی از نخبگان ما روزنامه نگاری است و اگر اینها را اصلاح نکنیم وارد چرخه توسعه نمی شویم. کارآمدی لازمه ماندن در چرخه توسعه است و هنوز وارد این چرخه نشده ایم، آیا همچنان مشغول پذیرش FATF و همکاری با نظام بانکی جهانی هستیم یا خیر؟ آیا اکنون می توان بدون بانک یا برخی قوانین و مقررات زندگی کرد؟
وی با اشاره به سخنان عده ای که می گویند اقتصاد اول جهان شدیم، گفت: به نظر من بزرگترین نظام نظامی بغداد، نیشابور و اصفهان نظریه پردازی جهل و رکود فکری در جهان بود. نام علم.” الان هم کارهایی انجام می شود که عقلانیت را از بین می برد و نخبگان به جای تایید این حرف ها حرف های بزرگ خود را بزنند.
وی در پایان یکی از اشتباهات مستمر را «تفکر به ساخت فیزیکی کالا» حتی در موارد بدون مزیت دانست و افزود: عشق ما این است که بگوییم کاری ساخته‌ایم که بهتر از خارجی‌اش است و به همان ارزش است. . در حالی که صادرات برخی اقلام فاجعه است. ما تقریباً نباید هیچ محصول کشاورزی صادر کنیم. باید محصولات مقاوم در برابر آب وارد کنیم مگر برخی از محصولاتی که برای سیاست های راهبردی و امنیت ملی کشور لازم است. بسیاری از صنایع ما اگر سودآور نباشند باید ترک کنند و این ناراحت کننده نیست. با این حال ما همچنان به اشتباهات خود ادامه می دهیم، گویی خود را در جزیره ای جدا از اقتصاد جهانی تصور می کنیم.
