ایران به شش حوزه اصلی تقسیم شده است. شش حوضه آبریز اصلی دارای 32 زیرحوضه هستند. دو روند منفی شدید در تغییرات ذخیره آب زیرزمینی در ایران وجود دارد که در حوضه فلات مرکزی، اطراف تهران، دریاچه نمک و کویر مرکزی است.
پیامدهای فرونشست زمین در اطراف تهران چیست؟
حداقل 25 درصد از جمعیت ایران در اطراف تهران زندگی می کنند و فرونشست زمین به دلیل کاهش چشمگیر ذخایر آب زیرزمینی این پتانسیل را دارد که ظرف چند سال به حدود یک متر برسد. تخلیه آب های زیرزمینی نیز بر محیط زیست تأثیر می گذارد و منجر به افزایش شوری خاک و آب های زیرزمینی می شود. شوری بر حاصلخیزی خاک تأثیر منفی می گذارد و امنیت غذایی درازمدت را تهدید می کند. فرونشست زمین می تواند مسیرهای جریان سطحی و زیرسطحی را تغییر داده و باعث کاهش عمده و غیرقابل برگشت ظرفیت سطح آب شود.
وضعیت منابع آب تجدیدپذیر ایران در گذشته چگونه بوده است؟
حدود 25 سال پیش، منابع آب تجدیدپذیر داخلی بر اساس میانگین سال های 1356 تا 1380، 128 میلیارد مترمکعب در سال برآورد می شد که از این میزان، حدود 98 میلیارد مترمکعب رواناب سطحی و حدود 5.5 میلیارد متر مکعب از طریق پمپاژ سطح آب زیرزمینی تامین می شد. تغذیه آب های زیرزمینی سالانه 50 میلیارد مترمکعب برآورد شد که 13 میلیارد مترمکعب آن از طریق نفوذ در بستر رودخانه به دست می آید که باید کسر شود.
ایران چقدر از کشورهای همسایه آب دریافت می کند؟
ایران در یک سال عادی باید حدود 6 میلیارد متر مکعب آب سطحی از پاکستان و مقداری آب از افغانستان از طریق رودخانه هیرمند دریافت کند. دبی رودخانه ارس در مرز آذربایجان حدود 4 میلیارد متر مکعب در سال برآورد می شود. رواناب سطحی به دریا و سایر کشورها 55 میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده می شود.
سرانه آب در ایران چگونه تغییر کرده است؟
سرانه آب قابل دسترس تا سال 1355 حدود 4500 متر مکعب بود اما در سال 1386 این رقم به کمتر از 2000 مترمکعب رسید.
روند برداشت آب در دهه های گذشته چگونه بوده است؟
کل برداشت آب در سال 1372 حدود 70 میلیارد متر مکعب برآورد شد که در سال 1382 به حدود 93 میلیارد متر مکعب افزایش یافت که این میزان معادل 51 درصد منابع آب تجدیدپذیر موجود در آن زمان بود. این در حالی است که برداشت سالانه از سطح آب زیرزمینی در سال 1372 حدود 57 میلیارد متر مکعب، در سال 1382 حدود 53 میلیارد متر مکعب و در سال 1392 بیش از برداشت ایمن برآورد شده 46 میلیارد متر مکعب بوده است.
وضعیت دشت های ممنوعه ایران چگونه است؟
بر اساس گزارش مدیریت منابع آب، تا پایان اسفند ماه سال 96 تعداد کل مناطق ممنوعه کشور 405 مورد اعلام شد که 21 منطقه به دلایلی از جمله شرایط مرزی، وجود سفره های زیرزمینی مجزا، تامین آب شرب شهری و روستایی ممنوعیت کامل اعلام نشد. تا پایان سال 1396 دشت ممنوعه ای در حوزه بهره برداری شرکت آب منطقه ای گیلان، کهگیلویه و بویار احمد وجود نداشت.
روند بلند مدت ذخیره سازی آب زیرزمینی چه می گوید؟
در فاصله سال های 1380 تا 1396 روند منفی ذخیره آبخوان ایران تشدید شد. در برخی مناطق بین 4 تا 5 میلیارد مترمکعب کسری مشاهده شد. این برآوردها منعکس کننده تغییرات آب و هوا و برداشت اضافی برای اهداف کشاورزی است. زهکشی ترین زیرحوضه کویر مرکزی ایران است. زهکشی آبهای زیرزمینی بزرگترین عامل مؤثر در روند منفی مشاهده شده است که بخش مهمی از آن پس از خشکسالی سال 1385 رخ داده است.
تعریف دشت های بحرانی چیست؟
بررسی ها نشان می دهد که تا اوایل سال 1404 حدود 422 دشت ممنوعه و بحرانی وجود دارد که از مجموع دشت های ممنوعه 359 دشت بحرانی و با مشکل فرونشست مواجه است. زمانی که برداشت از میزان سفره های آب زیرزمینی بیشتر شود، دشت را حرام اعلام می کنند. اگر رعایت نشود و دشت به مرحله بدتری برسد، نام «منع انتقادی» بر آن گذاشته می شود. دشت آزاد دشتی است که ممنوعیت برداشت آب بیشتر یا چاه سازی ندارد اما اکنون تعداد قابل توجهی دشت آزاد نداریم.
منابع آب تجدیدپذیر در سال آبی جاری چقدر برآورد شده است؟
میانگین بلندمدت منابع آب تجدیدپذیر داخلی ایران در پایان سال آبی 1403-1404 حدود 80 میلیارد متر مکعب در سال برآورد شده است. خشکسالی، تغییرات آب و هوایی و بهره برداری بیش از حد این رقم را به طور موثر کاهش داده است. دسترسی سرانه به آب بسیار کمتر از آستانه تنش آبی است.
وضعیت بارندگی و سدها چگونه است؟
میزان بارندگی به میزان قابل توجهی کمتر از میانگین بلندمدت کاهش یافته است. بسیاری از سدهای بزرگ با ظرفیت های تاریخی بسیار پایین کار می کنند. برداشت بی رویه آب های زیرزمینی منجر به تخلیه عمده سفره های زیرزمینی و فرونشست شدید زمین شده است.
سرانه آب ایران الان چقدر است؟
سازمان ملل «بحران آب» را کمتر از 1000 متر مکعب سرانه تعریف کرده است. برآورد می شود که سرانه آب ایران به حدود 1000 متر مکعب برای هر نفر در سال کاهش یافته است. این رقم به طور خطرناکی به آستانه کمیابی مطلق نزدیک است.
بارندگی های اخیر چه تاثیری داشته است؟
هنگامی که باران می بارد، اغلب سنگین تر و کمتر سودمند است و به جای تغذیه آب های زیرزمینی، منجر به سیل و روان آب می شود.
وضعیت چاه و برداشت آب زیرزمینی چگونه است؟
ایران یکی از بالاترین میزان دبی آب زیرزمینی را در جهان دارد. حدود یک میلیون حلقه چاه در ایران در حال بهره برداری است که حدود نیمی از آنها غیرقانونی تخمین زده می شود. سفرههای زیرزمینی سریعتر از آنچه بتوان به آنها تغذیه کرد، استخراج میشوند و به طور موثر یک منبع تجدیدپذیر را به یک منبع تجدیدناپذیر تبدیل میکند.
سهم مصرف آب در بخش های مختلف چگونه توزیع می شود؟
به غیر از کلان شهرهایی مانند تهران، کشاورزی بیش از 90 درصد آب ایران را مصرف می کند و اغلب از روش های قدیمی و ناکارآمد آبیاری غرقابی برای محصولات پرآب مانند گندم، یونجه و هندوانه استفاده می کند. البته در کلان شهرهایی مانند تهران و مشهد بیشترین برداشت آب زیرزمینی مربوط به مصرف آب شهری است.
با توجه به جمعیت ایران در سال 1404، سرانه آب چقدر خواهد بود؟
از مجموع آب تجدیدپذیر که در سال آبی جاری حدود 80 میلیارد متر مکعب برآورد می شود و در سال 1404 حدود 94 میلیون نفر در ایران زندگی می کنند (حدود 87 میلیون نفر و حدود 7 میلیون مهاجر مجاز و غیرمجاز ساکن ایران) حدود 850 مترمکعب سرانه ایران را در کمبود مطلق آب قرار می دهد.
در سناریوی بدبینانه خشکسالی چه وضعیتی پیش بینی می شود؟
برآورد می شود که در سناریوی بدبینانه خشکسالی پیش رو، کل آب تجدیدپذیر را می توان به حدود 70 میلیارد متر مکعب کاهش داد و سرانه آب برای ساکنان ایران به حدود 750 مترمکعب برای هر نفر یا کمتر خواهد رسید.
آیا بحران آب در سراسر کشور یکنواخت است؟
بحران آب در سراسر ایران یکنواخت نیست. مناطق بحرانی در فلات مرکزی تحت شدیدترین فشار قرار دارند. دامنههای شمالی رشتهکوههای البرز و برخی نواحی شمالغربی همچنان آب قابل اطمینانتری دارند، اما سرانه آب در همان مناطق همچنان رو به کاهش است.
چه عوامل ساختاری در تشدید بحران نقش دارند؟
مشکلات ساختاری – استخراج بیش از حد از آب های زیرزمینی و استفاده ناکارآمد از کشاورزی – همچنان باقی است. بدون تغییرات دگرگون کننده در سیاست های مدیریت آب و شیوه های کشاورزی، ایران در مسیر کمبود شدیدتر آب قرار دارد که پیامدهای عمیقی برای اقتصاد، انرژی و امنیت غذایی خواهد داشت.
آیا منابع جایگزین می توانند کمک کنند؟
تمرکز بر منابع آب غیر متعارف، مانند نمک زدایی، به ویژه در مناطق ساحلی، در حمایت از منابع تجدیدپذیر کاهش یافته است. البته میزان واقعی سرانه آب به شدت به میزان بارندگی سال آبی آینده بستگی خواهد داشت، اما روند بلندمدت منابع آب تجدیدپذیر داخلی نشان دهنده کاهش شدید و آسیب پذیری بالا به دلیل سوءمدیریت مداوم آب و تغییرات آب و هوایی است.
