رانت در قیمت خودرو؛ اختلاف بی سابقه بین قیمت خودرو از درب کارخانه تا بازار

بازار خودرو به ماه های پایانی سال نزدیک می شود; این در شرایطی است که اکنون نشانه های روشنی از افزایش توزیع رانت در این بازار به چشم می خورد. به گفته بسیاری از فعالان خودرو، این روزها می توان شاهد خروج کامل این بازار از مدار سیاست گذاری بود. بر اساس بررسی های «دنیای اکوتوم»، فاصله قیمتی بین کارخانه و بازار به حدی رسیده که می توان آن را «اوج رانت» در این بازار نامید. این یادآوری است که وضعیت فعلی نتیجه یک شوک موقت نیست، بلکه نتیجه انباشته شدن سیاست‌های اشتباه و تصمیم‌های ناپایدار سیاست‌گذاران در سال‌های اخیر است. اگرچه خودرو سال هاست به یک کالای سرمایه تبدیل شده است، اما این روزها این محصول به ابزار سرمایه گذاری کم ریسک تبدیل شده و این تغییر کارکرد به موتور اصلی التهاب و بی ثباتی بازار تبدیل شده است.

«دنیای اقتصاد» در بررسی های خود به بررسی سه بازار محصولات داخلی، مونتاژی و وارداتی پرداخته است که نتیجه آن این است که شکاف قیمت در محصولات وارداتی به 39.2 درصد، در محصولات مونتاژی به 30 درصد و در تولیدات داخلی به 39 درصد رسیده است. نظرسنجی ها نشان می دهد؛ اختلاف قیمت نرخ های رسمی با قیمت های معاملاتی بازار آزاد در بسیاری از محصولات داخلی به چند صد میلیون تومان رسیده و میلیاردها دلار خودروهای مونتاژی و وارداتی را به ثبت رسانده است. این شکاف قیمت عملا به توزیع مستقیم اجاره بین گروه ها محدود می شود. گروهی که نه در زنجیره تولید نقش دارند و نه مصرف کننده نهایی محسوب می شوند. بنابراین خرید خودرو در شرایط فعلی برابر است با سود قطعی. این بدان معناست که در اقتصاد با تورم مزمن، تقاضای مصرف کننده به سرعت به تقاضای سرمایه تبدیل می شود و بازار را از تعادل خارج می کند. با توجه به شرایط فعلی دو سوال مطرح می شود. سوال اول در مورد علت شکل گیری این شکاف عمیق و سوال دوم نحوه کنترل بازار و کاهش این شکاف است.

در مورد سوال اول باید گفت; ریشه این توزیع گسترده رانت را باید در قیمت گذاری دستوری جستجو کرد. سیاستی که سال ها بدون توجه به افزایش هزینه های تولید، رشد نرخ ارز و تورم فعلی ادامه داشته است. تثبیت مصنوعی قیمت کارخانه در شرایطی که متغیرهای کلان اقتصادی مسیر صعودی دارند، عملا به معنای سرکوب قیمت رسمی و آزادسازی رانت در بازار غیررسمی است. نتیجه چنین رویکردی نه حمایت از مصرف کننده است و نه تقویت تولید، بلکه شکل گیری بازار مزمن دو قیمتی است که سود آن نصیب واسطه ها می شود.

عامل دوم مربوط به محدودیت مزمن عرضه خودرو است. به طوری که تولید داخلی به دلایل ساختاری، مالی و سیاسی قادر به پاسخگویی به تقاضای انباشته نیست و علیرغم وعده های مکرر، واردات به حدی نرسیده است که نقش یک رگولاتور واقعی را ایفا کند. سیاست واردات خودرو که قرار بود شکاف قیمتی را کاهش دهد، به دلیل تیراژ پایین، طولانی بودن زمان تحویل و ابهام در مکانیزم قیمت گذاری، خود به بخشی از چرخه توزیع رانت تبدیل شده است. در چنین شرایطی خودروهای وارداتی نه به عامل تعادل، بلکه به محصولی جذاب برای گمانه زنی تبدیل شده اند. تورم لجام گسیخته و همچنین افزایش نرخ ارز را باید به موارد ذکر شده اضافه کرد که نقش شتاب دهنده ای در این زمینه دارد. کاهش مداوم ارزش پول ملی باعث شده است که هر دارایی بادوام به تابع سرمایه تبدیل شود. در این فضا خودرو به پناهگاهی برای حفظ ارزش پول تبدیل شده است. تا زمانی که انتظارات تورمی مهار نشده و افق کلان اقتصادی مشخص باشد، خروج سرمایه های سرگردان از بازار خودرو دور از انتظار است.

اما موضوع دیگری که می توان علاوه بر قیمت گذاری دستوری، افزایش نرخ ارز و تورم را از دلایل جهش شکاف قیمتی در بازار عنوان کرد، تضعیف جایگاه رگولاتوری است که به تعمیق شکاف دامن زده است. تعدد نهادهای تصمیم گیری، تناقض سیاست های وزارت حراست، شورای رقابت، سازمان حمایت و تعزیرات و تغییر مستمر قواعد بازی، اعتبار سیاست گذاری را در نگاه بازار از بین برده است. بازاری که به ثبات تصمیمات اعتماد ندارد، طبیعتا به سمت رفتارهای کوتاه مدت و سوداگرانه حرکت می کند. آنچه در شرایط کنونی بازار مشخص است، نه تنها نوسان قیمت، بلکه توزیع گسترده رانت در مقیاسی بی سابقه است. تا زمانی که اصلاح همزمان قیمت‌ها، افزایش واقعی عرضه، مهار تورم و ثبات ارز در دستور کار قرار نگیرد، شکاف بین کارخانه و بازار عمیق‌تر می‌شود و خودرو یکی از کم‌ریسک‌ترین ابزارهای سفته‌بازی باقی خواهد ماند. مسیری که هزینه نهایی توسط مصرف کننده واقعی و اقتصاد ملی پرداخت می شود.

بررسی تفاوت قیمت انواع خودرو

بررسی های «دنیای اقتصاد» از قیمت انواع خودرو از درب کارخانه تا بازار حکایت از تفاوت قیمت بی سابقه دارد. این در حالی است که 10 مدل خودروی داخلی میانگین شکاف قیمتی 38.9 درصدی را تجربه کردند. پژو 207 که قیمت کارخانه ای آن 860 میلیون تومان اعلام شده و با قیمت یک میلیارد و 350 میلیون تومان در بازار به فروش می رسد، رکورد اختلاف قیمتی را در بین خودروهای داخلی به خود اختصاص داده است. به گونه ای که این فاصله به 490 میلیون تومان معادل 56.9 درصد رسیده است. از سوی دیگر کوییک گیر که قیمت کارخانه آن 587 میلیون تومان تعیین شده و قیمت آن در بازار به 750 میلیون تومان رسیده است، کمترین اختلاف قیمت را با 163 میلیون تومان معادل 27.7 درصد دارد، اما پس از پژو 207، بیشترین فاصله قیمتی در خودروی ساینا دوگانه سوز مشاهده می شود که با توجه به قیمت خودروی 6 میلیونی ساینا دوگانه سوز است. سازنده اما این خودرو در بازار 900 میلیون تومان قیمت دارد.

در نتیجه اختلاف قیمت این خودرو به 290 میلیون تومان معادل 47.5 درصد رسیده است. پس از آن نوبت به شاهین گیبری می رسد که در حالی که قیمت کارخانه 919 میلیون تومان تعیین شده، در بازار یک میلیارد و 340 میلیون تومان قیمت گذاری شده است. این یعنی اختلاف قیمت 421 میلیون تومانی معادل 45.8 درصد. شکاف قیمت تارا اتوماتیک با توجه به قیمت کارخانه و بازار آن به 481 میلیون تومان و بیش از 41 درصد رسیده است. در حالی که روز گذشته این خودرو در بازار آزاد یک میلیارد و 650 میلیون تومان معامله می شد، قیمت آن از سوی خودروساز یک میلیارد و 169 میلیون تومان تعیین شده است. خودروی «ریرا» نیز این روزها اختلاف قیمت بالایی را تجربه می کند; این خودرو که قیمت آن از سوی خودروساز یک میلیارد و 501 میلیون تومان تعیین شده است، در بازار 2 میلیارد و 100 میلیون تومان قیمت گذاری شده است. یعنی فاصله قیمتی این خودرو از درب کارخانه تا سطح بازار به 599 میلیون تومان معادل 39.9 درصد رسیده است.

بررسی قیمت هفت مدل خودرو مونتاژ شده نشان از اختلاف قیمت 29.7 درصدی دارد. در بین خودروهای بررسی شده بیشترین شکاف قیمتی مربوط به لاماری ایما است. این خودرو که دیروز با قیمت 3 میلیارد و 200 میلیون تومان در بازار آزاد به فروش می رسید، در نمایندگی ها 2 میلیارد و 157 میلیون تومان قیمت گذاری شده است که به این معنی است که اختلاف قیمت این خودرو به یک میلیارد و 43 میلیون تومان رسیده است که معادل 48.3 درصد است در مقابل کمترین شکاف قیمتی خودروی X39، MVM مربوط به قیمت خودرو X39 است. میلیون تومان معادل 12.6 درصد رسیده است.

این خودرو توسط نمایندگی ها یک میلیارد و 571 میلیون تومان قیمت دارد اما در بازار با قیمت یک میلیارد و 770 میلیون تومان معامله می شود. در عین حال بعد از لاماری ایما بیشترین شکاف قیمتی مربوط به فیدلیتی الیت هفت نفره است. این خودرو در نمایندگی ها 2 میلیارد و 243 میلیون تومان و در بازار 3 میلیارد و 300 میلیون تومان قیمت دارد که اختلاف قیمت این خودرو به یک میلیارد و 57 میلیون تومان معادل 47.1 درصد می رسد. شکاف قیمت خودروهای S8 ما نیز قابل توجه است. این خودرو در نمایندگی ها 2 میلیارد و 280 میلیون تومان قیمت دارد اما قیمت آن در بازار به 3 میلیارد و 200 میلیون تومان رسیده است که تفاوت قیمتی 920 میلیونی معادل 40.3 درصد را نشان می دهد. KMC A5 Turbo که قیمت آن در نمایندگی 1 میلیارد و 950 میلیون تومان است در بازار به قیمت 2 میلیارد و 550 میلیون تومان به فروش می رسد. یعنی اختلاف قیمت 600 میلیون معادل 30.7 درصد.

در عین حال قیمت کارخانه و بازار هفت مدل خودروی وارداتی زیر ذره بین «دنیای اقتصاد» رفته است که از فاصله قیمتی 39.2 درصدی خبر می دهد. در بین خودروهای بررسی شده تفاوت قیمت چانگان CS55 بسیار چشمگیر است. این خودرو که از سوی نمایندگی ها دو میلیارد و 268 میلیون تومان قیمت گذاری شده بود، در بازار به سه میلیارد و 800 میلیون تومان رسیده است. یعنی این خودرو اختلاف قیمتی یک میلیارد و 532 میلیون تومانی معادل 67.5 درصد را تجربه می کند.

بعد از چانگان نوبت به فینیکس تیگو می رسد در حالی که قیمت آن در نمایندگی ها 2 میلیارد و 301 میلیون تومان اعلام شده است اما در بازار با قیمت 3 میلیارد و 450 میلیون تومان معامله می شود که حکایت از اختلاف قیمت یک میلیارد و 149 میلیون تومانی معادل 499 درصد دارد. هیوندای النترا با بیشترین اختلاف قیمت در جایگاه سوم قرار دارد. این خودرو با قیمت 2 میلیارد و 990 میلیون تومان در نمایندگی ها عرضه می شود و قیمت آن روز گذشته در بازار به 4 میلیارد و 350 میلیون تومان رسید که حاکی از اختلاف قیمت یک میلیارد و 360 میلیون تومانی معادل 45.4 درصد است. خودروی دیگری وجود دارد که فاصله قیمت آن از سطح نمایندگی تا بازار قابل توجه است. نیسان آلتیما.

این خودرو در نمایندگی ها 4 میلیارد و 250 میلیون تومان و در بازار 6 میلیارد و 100 میلیون تومان قیمت دارد که حاکی از شکاف قیمتی این خودرو یک میلیارد و 850 میلیون تومان معادل 43.5 درصد است. از جمله خودروهایی که از نظر قیمت بررسی شده اند؛ تویوتا BZ4X کمترین اختلاف قیمت را دارد که 4 میلیارد و 500 میلیون تومان در نمایندگی و 5 میلیارد تومان در بازار است و این روزها اختلاف قیمت 500 میلیون تومانی معادل 11.1 درصد را تجربه می کند.