میهن تجارت- در سیستم های مالی، قیمت نتیجه تعامل مستمر عرضه و تقاضا است. هر چه تعامل شفاف تر و عمیق تر باشد، بازار به عملکرد واقعی خود نزدیک تر است. بورس ایران در سیر تحول مکانیزم کشف قیمت ابزارهای مختلفی را تجربه کرده است که حجم مبنا یکی از مهمترین آنها بوده است. ابزاری که در مقطعی به کمک سیاستگذاران برای کنترل نوسانات غیرواقعی و کم عمق بازار آمد، اما امروزه با رشد بازار، افزایش نقدینگی و توسعه بازیگران، به محدودیتی تبدیل شده است که سرعت و پویایی معاملات را کاهش می دهد. از این رو سازمان بورس و اوراق بهادار تصمیم گرفته این محدودیت را از ابتدای دی ماه حذف کند.
گامی به سوی مکانیزم عرضه و تقاضا در بورس
حسن حسین نیا کارشناس بازار سرمایه با اشاره به پیشینه شکل گیری حجم مبنا گفت: داستان این ابزار به سال 1381 برمی گردد. دوره ای که بورس با افزایش چشمگیر تقاضا مواجه بود و خوش بینی نسبت به بهبود شرایط اقتصادی و سودآوری شرکت ها در میان فعالان بازار شکل گرفت. در آن مقطع نهاد ناظر و سیاستگذار اقتصادی با این نگرانی که احتمال تشکیل حباب سنگین در بورس وجود دارد، تصمیم به تغییر ساختارها گرفتند.
وی توضیح داد: در این چارچوب دامنه نوسان محدود شد و حجم مبنا به عنوان پارامتری برای تعیین آستانه تغییرات قیمت در روز معاملاتی بعد تعریف شد. اگرچه در کوتاه مدت و حتی در چند هفته و ماه اول این اقدامات تغییر محسوسی در حجم تقاضا ایجاد نکرد و با وجود تعریف آستانه محدود، همچنان صف خرید در بازار مشاهده شد، اما در آینده و با مداخلات انجام شده، وجوه به تدریج از بازار سرمایه خارج شد و دوره رکود بلندمدتی در بورس شکل گرفت.
این کارشناس گفت: چنین پدیده ای برای فعالان بازار ناخوشایند است و این امکان را فراهم می کند که ساختار بازار مطابق با سلیقه سیاست گذار طراحی یا تغییر یابد. این موضوع همواره مورد انتقاد تحلیل گران بوده و این سوال جدی را پیش روی سرمایه گذاران قرار داده است. آیا نهاد ناظر تنها به وظیفه نظارتی خود عمل می کند و یا در نمایه سازی و طراحی روند قیمت ها نیز نقش دارد.
حسین نیا ادامه داد: تردید و تردید در امکان دستکاری در بازار ریشه در توانایی تغییر مداوم زیرساخت ها دارد. در سال های گذشته دامنه نوسانات و حجم مبنا بارها مورد انتقاد فعالان بازار قرار گرفته است، زیرا یا باعث طولانی شدن روندها شده و یا بر شدت برداشت نقدینگی از بازار افزوده است. این شرایط باعث شده است که سازوکار عرضه و تقاضا به عنوان تنظیم کننده اصلی بازار با چالش مواجه شود، زیرا هر زمان که حجم تقاضا یا عرضه افزایش یابد، نهاد ناظر با مداخله در ساختارها سعی در تعدیل این روند دارد.
حسین نیا افزود: این عوامل باعث شده تا بخشی از فعالان اقتصادی و سرمایه گذاران به سمت بازارهایی بروند که کمتر امکان کنترل و دستکاری قیمت ها وجود دارد و این باعث افزایش هراس از بازار سرمایه شده است. واقعیتی که حتی در سال 2019 و پس از آن نیز به وضوح مشاهده شد. در آن دوره پس از جهش شدید قیمت ها، سیاست گذار به دنبال کنترل و هدایت بازار بود، در حالی که اگر پیش از آن به گسترش بازار توجه می شد، شاید بازار سرمایه به سرنوشت بهتری می رسید. این کارشناس بازار سرمایه در جمع بندی این تجربیات تاکید کرد: بین تغییرات ساختاری و امکان دستکاری قیمت و ارزش معاملات رابطه مستقیم وجود دارد و حتی اگر نهاد ناظر در انجام وظایف خود صداقت داشته باشد، باز هم به دلیل وجود این ساختارها با شبهات مختلفی مواجه خواهد شد. تصمیم اخیر برای اجرای حذف اثر حجم مبنا از ابتدای دی ماه که بر اساس آن میانگین موزون هر مبلغ معاملات می تواند مبنای تغییر قیمت در روز بعد باشد، خبر بسیار مثبتی به ویژه برای نمادهای بازار کوچک و متوسط محسوب می شود.
حسین نیا تصریح کرد: در شرایطی که نقدینگی بازار محدود است، این نمادها بیشتر با صف های خرید و فروش قابل توجه و روند طولانی قیمت مواجه می شوند و این امر از جذابیت آنها برای سرمایه گذاران می کاهد. یکی از نتایج مثبت این تغییر می تواند بهبود جریان نقدینگی در نمادهای کوچک و متوسط در میان مدت باشد. وی در عین حال تاکید کرد: آنچه می تواند این تصمیم را کاملتر کند، افزایش منطقی دامنه نوسان است. دامنه در شرایط فعلی بسیار محدود است. افزایش دامنه نوسان می تواند احتمال دستکاری قیمت و تشکیل صف های خرید و فروش سنگین را به ویژه در نمادهای بزرگی که نقدینگی بالاتری دارند و می تواند به روان شدن معاملات کمک کند را کاهش دهد.
بیشتر بخوانید: آیا بورس تغییر فاز داده است؟ نشانه های جدید در بورس
حسین نیا با طرح یک سوال اساسی گفت: سوال اصلی این است که آیا نهاد ناظر و سیاستگذار اقتصادی به این نتیجه رسیده اند که این تجربه شکست خورده تکرار نخواهد شد یا اینکه هنوز امکان بازگشت چنین مداخلاتی وجود دارد؟ وی تاکید کرد: اگر مکانیزم عرضه و تقاضا به عنوان فرآیند اصلی تعیین قیمت پذیرفته شود و از تداخل در ساختارهای خرد جلوگیری شود، می توان به افزایش کارایی و کاهش ناکارآمدی های مزمن بازار سرمایه امیدوار بود.
پایان یک ترمز قدیمی
مهدی ساسانی، کارشناس بازار سرمایه با اشاره به برخی قوانین قدیمی حاکم بر بورس گفت: بخشی از مقرراتی که امروز در بازار سرمایه اجرا می شود، ریشه در بیش از دو دهه پیش دارد؛ این قوانین در بازار سرمایه در حال اجرا هستند. دوره ای که شرایط بازار با شرایط فعلی تفاوت اساسی داشت. یکی از مهمترین این قوانین حجم پایه بود که در نهایت پس از حدود 22 سال تصمیم به حذف آن گرفته شد.
وی تصریح کرد: حجم پایه عملا به عنوان یک ترمز عمل کرد و چه در دوره رشد و چه در دوره اصلاحی باعث شد روند قیمت بسیاری از سهام کند شود. این موضوع اگرچه برای نمادهای بازار بزرگ با نقدینگی بالا و سهام شناور چندان مشکل ساز نبود، اما اثرات منفی قابل توجهی بر نمادهای کوچک و متوسط داشت. ساسانی ادامه داد: در بسیاری از موارد نمادهای کوچک و متوسط در مسیرهای صعودی قوی و یا حتی در اصلاحات به دلیل وجود حجم مبنا نتوانستند با شرایط واقعی بازار حرکت کنند و همین موضوع باعث کندی روند آنها نسبت به سایر نمادها شد. حذف ولوم پایه می تواند این مانع را از بین ببرد و این دسته از نمادها را هم در مسیر صعود و هم در مسیر اصلاح، منطقی و سریعتر حرکت دهد.
این کارشناس بازار سرمایه گفت: هر چه بازاری سریعتر، پویاتر و نقدشونده تر باشد، می توان آن را بازاری با مزیت های بیشتر دانست. حذف حجم مبنا به دلیل افزایش سرعت معاملات و کاهش کندی نمادها مزیت محسوب می شود و می توان آن را یک تصمیم مثبت ارزیابی کرد.
وی افزود: واکنش بازار در معاملات امروز نیز نشان داد که از این مصوبه استقبال شده و جریان نقدینگی به ویژه در نمادهای شاخص متعادل که عمدتاً شرکت های کوچک و متوسط را شامل می شوند، قابل مشاهده است. به نظر می رسد با اجرای این تصمیم از ابتدای دی ماه شاهد تقویت این دسته از نمادها باشیم.
ساسانی تصریح کرد: پیش بینی می شود با اجرای قانون حذف حجم مبنا، شرکت هایی که در این مدت از شاخص کل عقب مانده اند تا حدودی از این فاصله کاسته و این نمادها بتوانند بخشی از عقب ماندگی خود را جبران کنند.
منبع: دنیای اقتصاد
