همچنان صرفه‌جویی/ درصد پرشدگی ۱۴سد کشور، تک‌رقمی و فوق بحرانی شد

تصاویری از بارش باران و برف که در روزهای اخیر در بسیاری از شهرهای کشور منتشر شد، نشان از امیدواری به بهبود بحران کم آبی داشت، اما آنطور که کارشناسان حوزه آب و اقلیم می گویند، تاثیر درازمدت خشکسالی و کم بارشی به حدی است که این بارندگی ها تاثیر مثبتی در پر شدن سدها نخواهد داشت.

به گزارش اعتماد، این هشدار یک تکلیف است; رئیس مرکز ملی مدیریت بحران اقلیم و خشکسالی سازمان هواشناسی اواخر آبان ماه اعلام کرد: ۲۵ درصد از کل بارندگی سالانه کشور در فصل پاییز اتفاق می‌افتد و از آنجایی که عمده این سهم تاکنون محقق نشده است، حتی ماه پرباران آذرماه نیز نمی‌تواند خشکی دو ماهه اول پاییز را جبران کند.

وظیفه این هشدار را مطرح کرد که بر اساس گزارش سازمان هواشناسی کشور، بیشترین بارندگی در سواحل شمالی و استان‌های گیلان، مازندران و گلستان در بازه زمانی 10 تا 27 آبان ماه سال جاری به ثبت رسیده است، اما نقاطی مانند جنوب شرق، جنوب غرب، استان‌های سیستان و بلوچستان، استان‌های کرمان، یزد و استان‌های یزد کمتر از 5 میلی‌متر از شرق، استان‌های کرمان، یزد و استان اصفهان کمتر از 5 میلی‌متر بوده است. استان آذربایجان 2 میلی متر، آذربایجان غربی 5 میلی متر و اردبیل 5 میلی متر باران. و میانگین بارندگی در این بازه زمانی در کل کشور 2.3 میلی متر با 86.5 درصد کاهش نسبت به بلندمدت بوده است.

همزمان با هشدارهای این مقام مسئول، سازمان هواشناسی کشور نیز اعلام کرد که تداوم خشکسالی کنونی به ویژه در صورت عدم بارندگی موثر تا پایان پاییز می تواند بحرانی ترین وضعیت منابع آبی کشور در سال های اخیر را به دنبال داشته باشد و البته بحران منابع آب نیز پیامدهای مخربی را در پی خواهد داشت. موجب تشدید پیامدهایی مانند فرونشست زمین، آسیب جدی به بخش کشاورزی و در نتیجه بروز تهدیدی جدی برای امنیت خواهد شد. غذا ایجاد خواهد کرد.

سخنگوی صنعت آب پس از بارندگی های اواسط آذرماه که منجر به وقوع سیل و خسارت در برخی نقاط کشور شد، گفت: این بارندگی ها تاثیری بر میزان ذخایر آبی نداشته و بیش از دو سوم سدهای کشور همچنان خالی است.

این مقام مسئول در وزارت نیرو ضمن تشریح ناکارآمدی بارندگی ها در احیای ذخایر آبی، گفت: میزان بارندگی ثبت شده در تهران تنها 15 میلی متر بوده در حالی که این استان باید تا این زمان 62 میلی متر بارندگی می کرد و تهران با تاخیر 76 درصدی بارندگی مواجه است و استان های اصفهان با 6 درصد و بوشهر با 75 درصد و 6 درصد هورگانز با 75 درصد و 8 درصد هورگانز با 9 درصد و 6 درصد هورگان با 9 درصد و 8 درصد هور، 90 درصد و 6 درصد باید 62 میلی متر بارندگی در این استان داشته باشد. از 29 استان کشور همچنان با کمبود بارندگی مواجه هستند و استان های کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی بارندگی نداشته اند و میزان بارندگی در استان های یزد، خراسان رضوی، خراسان شمالی نیز بسیار کم بوده است.

مدیرکل دفتر اطلاعات و داده های آب کشور طی روزهای اخیر ضمن تشریح نتایج پس از 47 میلی متر بارندگی در دو هفته پایانی آذرماه و در فاصله زمانی 15 تا 26 آذرماه جاری در 24 استان کشور، گفت: در پی فعالیت سامانه های بارشی از اواسط آذرماه، میانگین بارندگی کشور نسبت به هفته های گذشته حدود 4 میلی متر بهبود یافته و نسبت به هفته های گذشته حدود 4 میلی متر افزایش یافته است. تولید رواناب و افزایش سطح آب رودخانه ها در برخی استان ها از جمله هرمزگان، بوشهر، فارس و کرمان. و افزایش خوبی در پوشش برفی کشور ایجاد کرده است اما با این وجود میانگین سطح سدهای کشور در حال حاضر حدود 33 درصد است که نسبت به سال گذشته حدود 25 درصد کاهش نشان می دهد.

آخرین گزارش وزارت نیرو از میزان ذخایر سدهای مهم کشور نیز حاکی از آن است که بارندگی های نیمه دی ماه سهم قابل توجهی در ذخایر سدها نداشته و میزان ورودی تمامی سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری (اول مهرماه 1404 تا 29 آذرماه) در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته حدود 19 میلیارد مترمکعب و معادل 19 میلیارد مترمکعب است.

اگرچه خروجی سدها در سال جاری حدود 2 میلیارد مترمکعب است که معادل 25 درصد کمتر از مدت مشابه سال گذشته است، اما همچنان میزان پر شدن مخازن سدهای کشور در سال جاری حدود 5 میلیارد مترمکعب است که معادل 22 درصد کمتر از سال گذشته است و این گزارش همچنین نشان می دهد که میزان ذخایر ذخیره شده با وجود افزایش ذخایر کمتر است. سدها تنها 34 درصد است.

بخشی دیگر از این گزارش وضعیت موجودی مخزن و درصد پر شدن و تفاوت سدهای 5 گانه استان تهران و البرز از جمله سدهای امیرکبیر، لار، طالقان و لتیان/مملو با سال قبل است. اعداد در این قسمت از گزارش حاکی از وضعیت بحرانی مخازن سدهای تامین کننده آب شرب و کشاورزی این دو استان است.

بر اساس این گزارش تا بیست و نهم آذرماه سال جاری مخزن سد امیرکبیر 7 میلیون مترمکعب است در حالی که این سد تنها 4 درصد پر است و میزان سد امیرکبیر نیز نسبت به سال گذشته 88 درصد کاهش داشته است. سد لار وضعیت بسیار بدتری دارد و با وجود اینکه ذخیره مخزن سد لار 11 میلیون مترمکعب است، درصد پر شدن این سد نسبت به مدت مشابه سال گذشته 51 درصد کاهش یافته و به یک درصد رسیده است.

سد طالقان که تنها امید دو استان است وضعیت کمی بهتر دارد، تنها به این دلیل که مخزن این سد در حال حاضر عددی سه رقمی و حدود 117 میلیون مترمکعب است و 28 درصد پر است، اما حتی سطح این سد نسبت به مدت مشابه سال گذشته 48 درصد کاهش یافته است.

لتیان/ سد ماملو در مقایسه با سدهای لار و امیرکبیر چه از نظر ذخیره مخزنی و چه از نظر درصد پر شدن چندان امیدوارکننده نیست، زیرا بر اساس آخرین گزارش وزارت نیرو، ذخیره مخزنی این سد 26 میلیون مترمکعب برآورد شده است، اما میزان پرشدن این سد نسبت به مدت مشابه سال گذشته تنها 8 درصد کاهش یافته است و اکنون نسبت به مدت مشابه سال گذشته 53 درصد کاهش یافته است.

آخرین گزارش وزارت نیرو نشان می‌دهد که وضعیت مشابه سطح پر بودن سدهای تهران در 10 سد دیگر نیز حاکم است که البته بدتر از وضعیت سدهای تهران، سد وشمگیر در استان گلستان است که طبق آخرین گزارش وزارت نیرو به‌طور کامل خشک شده است به‌طوری که نسبت به سال گذشته 0 درصد کاهش ذخیره داشته است. پر بودن

سد سفیدرود در استان گیلان، سد بوکان در استان آذربایجان غربی، سد پانزده خرداد در حوضه قمرود، سد دوستی در استان خراسان رضوی، سد زاینده رود در استان اصفهان، سد تم در استان زنجان، سد تنگیه سیرجان در استان کرمان، سد تنگیه سیرجان در استان کرمان، در استان رودبال داراب در استان مرکزی و سد دوستی در استان خراسان رضوی. درصد پر شدن تک رقمی، وضعیتی مشابه 5 سد استان های تهران و البرز دارند و در مجموع 14 سد کشور با درصد تک رقمی یا صفر اشغال به وضعیت فوق بحرانی رسیده اند. اکنون مسئولان حوزه آب و حتی پیش بینی های اقلیم می گویند با وضعیت ذخایر سد، آنچه در دو هفته اخیر به صورت برف و باران شاهد بودیم چندان امیدوارکننده نیست و تغییر امیدوارکننده ای در وضعیت ذخایر سد ایجاد نخواهد کرد.

احد تعزیفی رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران و خشکسالی سازمان هواشناسی درباره تاثیر بارندگی‌هایی که در دو هفته اخیر در تهران و سایر شهرهای کشور شاهد بودیم و همچنین امواج بارشی روزهای آینده بر احیای ذخایر سدهای کشور می‌گوید: «وضعیت استان تهران و همسایه استان قاسم در استان تهران و همسایه‌ها در استان قاسم، در استان‌های همسایه، استان‌ها و استان‌های همجوار است. البرز، سمنان و حتی خراسان رضوی و مرکزی واقعا وضعیت بد است و سطح آب بسیار پایین است و منتظر بارندگی هستیم.

البته بارندگی هایی که اخیرا و طی دو هفته پیش داشتیم بسیار خوب بود و در ارتفاعات البرز بارندگی های خوبی داشتیم که عمدتاً به صورت برف بود و البته اکنون که فصل سرد سال است و دمای هوا زیر صفر است، این بارندگی کمک چندانی به افزایش آب رودخانه ها نخواهد کرد زیرا برف بالادست ذوب نمی شود و در حالت تجمع برف خوب باقی می ماند. جریان رودخانه آب تهران ماه ها در همین وضعیت باقی می ماند چرا که حتی در صورت بارندگی هم تاثیر چندانی در افزایش سطح مخزن سدها نخواهد داشت و افزایش آبدهی رودخانه ها از فروردین ماه به بعد قابل توجه است.

هم اکنون دبی آب دو رودخانه جاجرود و کرج که مهمترین تامین کننده آب تهران هستند بسیار کم است و به همین دلیل همچنان در تهران و استان البرز با کم آبی مواجه هستیم و این وضعیت تا ماه ها ادامه خواهد داشت. انتظار داریم بارندگی های زمستانی در منطقه البرز به حد نرمال برسد اما باز هم بازگشت زودهنگام منابع آبی تهران به شرایط عادی بسیار بسیار بعید است و حداقل تا دو سه ماه آینده و تا پایان زمستان با بحران کم آبی مواجه هستیم. وضعیت بهار و تابستان آینده کاملاً به حجم بارندگی های زمستانی بستگی دارد.

البته باید در نظر داشت که با سطح فعلی ذخایر سد، حتی بارندگی های معمولی نیز نمی تواند کمبود آب را جبران کند، زیرا چرخه هیدرولوژیکی ما بیش از چندین سال است که با تنش همراه بوده و اکنون وارد شرایط بحرانی شده است.

در این شرایط چاره ای جز صرفه جویی و مصرف درست نداریم. گاهی گفته می شد به جای صرفه جویی باید درست مصرف کنیم اما امروز وضعیت آب تهران بحرانی است. پیش از این حتی آب از منابع مجاور تهران به پایتخت منتقل می شد که در انتقال آب از سد طالقان و سد لار شاهد بودیم.

ما نمی توانیم آب ایجاد کنیم. بارور شدن ابرها در این شرایط تاثیر چندانی ندارد و سهم ما از آسمان تهران و استان البرز و مناطق همجوار یکسان است. متاسفانه تغییرات اقلیمی این روند را از بین برده و با گذشت زمان با کاهش بارندگی و افزایش چشمگیر دما در فصل گرما مواجه شده ایم به طوری که تابستان های ما بسیار گرم، خرداد مانند تابستان و مهرام مانند شهریور است. افزایش دما و افزایش قدرت تبخیر باعث کاهش سطح آب سدها، رودخانه ها و خاک می شود.

مشکل بزرگ دیگر برداشت بی رویه از بالادست این رودخانه ها به دلیل توسعه ویلاها و باغ ها در ارتفاعات شمالی استان تهران و البرز است و در نتیجه میزان آبی که به سد و رودخانه می رسد نسبت به گذشته بسیار کمتر شده است و در چنین شرایطی چاره ای جز صرفه جویی و کاهش مصرف نداریم.

البته راهکارهایی برای تنش آبی وجود دارد که بهینه سازی شبکه توزیع آب و بازیافت آب در صنعت و کاهش سطح کشاورزی از جمله این راهکارها است. البته بیشترین میزان مصرف آب در استان تهران مربوط به شرب است و بخشی از آب مورد نیاز بخش کشاورزی از آب تصفیه شده و بخشی از فاضلاب تامین می‌شود، اما به هر حال با جمعیتی که در این دو استان زندگی می‌کنند و با این بحران کم‌آبی، نمی‌دانم اگر خشکسالی یک سال دیگر در این دو استان ادامه داشته باشد، چه وضعیتی پیش روی ما خواهد بود.