بعدی- نزدیک به دو سال است که منطقه خاورمیانه در فضای تنش و التهاب به سر می برد. جنگ غزه و لبنان، جنگ ایران و رژیم اسراییل، تشدید درگیری ها در سوریه، تشدید تهدیدات اسرائیل علیه عراق و یمن، التهاب منطقه شمال شرق آفریقا، تنها بخشی از جلوه های این معضل است. تشدید تنش در خاورمیانه به قدری جدی است که حتی آرامش موقت در قالب مسائل منطقه ای تنها یک نفس کوتاه تلقی می شود و به نظر می رسد همه منتظر تحولات بزرگی هستند.
بر اساس این گزارش; اکنون بسیاری از احتمال وقوع مجدد جنگ بین اسرائیل و حزب الله لبنان و یا درگیری گسترده بین ایران و اسرائیل صحبت می کنند. گویی مارپیچی تنش در منطقه ایجاد شده است که به این راحتی و به این زودی پایان نمی یابد و بحران های منطقه ای از یک مورد به مورد دیگر منتقل می شود. در این مرحله یک سوال مهم ذهن بسیاری از تحلیلگران و البته افکار عمومی را به خود مشغول کرده است: چرا خاورمیانه آرام نمی گیرد؟ به بیان ساده تر، مشکل اصلی درگیر شدن خاورمیانه در تنش و درگیری کجاست؟ به نظر می رسد در تبیین دلایل این موضوع با توجه به اصول روابط بین الملل 3 نکته را باید در نظر داشت.
1. دستور منطقه ای قبلی کار نمی کند
تحولات دو ساله اخیر در خاورمیانه حداقل یک معنا را به ارمغان آورده است و آن این است که پایه های نظم منطقه ای در خاورمیانه دچار مشکل شده است. به بیان ساده تر، قبل از این، یک سری اتحاد و روابط در منطقه خاورمیانه حاکم بود که در نوع خود موازنه قوا را در خاورمیانه برقرار کرد و خود این موضوع باعث ایجاد نوعی صلح در این منطقه شد.
اما به دنبال تحولات دو ساله اخیر در خاورمیانه، نظم قبلی به چالش کشیده شده و نظم جدیدی هنوز ایجاد نشده است. یک مولفه مهم در این امر این است که آمریکا می خواهد نظم جدیدی در خاورمیانه با محوریت بهبود موقعیت رژیم اسرائیل برقرار کند. این موضوع به خودی خود دایره تنش ها را در خاورمیانه تشدید کرده است.
در همین چارچوب ترکیه که پس از سقوط نظام سیاسی سابق در سوریه فکر می کرد بازیگر اصلی این کشور است، اکنون به این نتیجه رسیده است که ظرفیت های لازم برای اقدام در این زمینه را ندارد و افزایش وزن ایران در معادلات سوریه می تواند نوعی توازن در برابر اسرائیل و متحدانش در منطقه ایجاد کند. موضوعی که از منظر کلان با منافع ملی آنکارا همخوانی دارد.
در شمال آفریقا و به ویژه در مناطقی مانند سودان، منافع متقابل فضای تنش ایجاد کرده است و مانند سایر مناطق درگیری از آنجایی که نیروی مسلط وجود ندارد، تنها شاهد ادامه درگیری ها هستیم. بنابراین تا زمانی که نظم جدید منطقه ای با مختصات مشخص به وجود نیاید، انتظار پایان یافتن درگیری ها در منطقه واقع بینانه نیست و در این شرایط هر از چند گاهی شاهد انفجار درگیری ها هستیم.
2. انتظارات اسرائیل
رژیم اسرائیل در دو سال اخیر در قالب تحولات منطقه متحمل ضربات جدی شده است، با این حال نمیخواهد بازنده میدان را ترک کند. در این چارچوب، این رژیم تلاش می کند با استفاده از حمایت دولت ترامپ، محور مقاومت را به طور کامل نابود کند و آن را به عنوان بازیگر مسلط در خاورمیانه تاج گذاری کند. این هدف گیری چیزی نیست که اسرائیل بتواند به آن دست یابد و اجرا کند. حداقل موانع و محدودیت ها در این زمینه زیاد است.
در عین حال نتانیاهو و یارانش به دلایل جناحی و سیاسی، توقف درگیری ها در خاورمیانه را در شرایط کنونی به ضرر خود می دانند و متوجه می شوند که به احتمال زیاد با بحران های جدی مانند حذف از صحنه سیاسی فلسطین اشغالی مواجه خواهند شد. این موضوع آنقدر جدی است که بسیاری از منتقدان نتانیاهو آشکارا می گویند که او عملا اسرائیل را وارد دوره جنگ های بی پایان کرده و همه چیز را فدای منافع شخصی و حزبی خود کرده است. این موضوع عملا اسرائیل و البته دولت ترامپ را به موتور بی ثباتی در خاورمیانه تبدیل کرده است.
3. بازیگران در سایه
جدای از بازیگرانی که علناً در مقابل هم صف آرایی می کنند، خاورمیانه در شرایط کنونی شاهد کنشگری در سایه بازیگرانی است که می کوشند روند کلی تحولات را به سمتی ببرند که به نفع خود باشد. در این میان بازیگران عرب حوزه خلیج فارس بازیگران اصلی هستند. به ویژه امارات در سودان و یمن تنش ایجاد می کند و یا عربستان سعی دارد معادلات مورد نظر خود را در لبنان، یمن و سوریه پیاده کند.
از منظر کلی هم می خواهند محور مقاومت را در منطقه تضعیف کنند. از این رو، اخیراً بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان به این موضوع اشاره کرده اند که این گروه از بازیگران پشت صحنه از جریان های مخالف مقاومت در منطقه حمایت مالی و اطلاعاتی می کنند تا فضای مانور وسیع تری برای خود ایجاد کنند. این معادله در نوع خود به تشدید فضای خشونت و درگیری در خاورمیانه کمک می کند.
