شاهین آخوندزاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با اشاره به وضعیت شاخص جهانی نوآوری ایران در سال 2025، اظهار داشت: رتبه ایران در حوزه فناوری از 53 به 70 رسیده است. در حالی که در سال های گذشته روند رو به بهبودی داشتیم و جایگاه کشور بهتر شده بود. این افت ناشی از ضعف محیط زیست و اکوسیستم فناوری است. محیطی که به جای تسهیل در فعالیت های فناورانه با مشکلات عدیده ای از جمله بروکراسی، محدودیت های مالی و کمبود زیرساخت های اقتصادی مواجه است.
به گزارش ایسنا، وی افزود: شاخص جهانی نوآوری شامل مجموعه ای از عوامل از جمله آمادگی زیرساخت های اقتصادی، سهولت راه اندازی کسب و کارهای فناوری، فرآیند اعطای وام، نیروی انسانی و میزان درآمد و ارزش افزوده ناشی از فناوری است. ما در حوزه نیروی انسانی قوی و توانمند هستیم اما در فضای فناوری و اکوسیستم نوآوری نقاط ضعف جدی داریم. به عنوان مثال در کشورهای منطقه ممکن است در کمتر از یک هفته ثبت شرکت فناوری انجام شود اما در کشور ما بوروکراسی پیچیده و کند باعث سرخوردگی کارآفرینان می شود.
کاهش رتبه فناوری جهانی
آخوندزاده با تاکید بر اینکه نمی توان پژوهش و فناوری را جدا از هم تصور کرد، گفت: کاهش رتبه جهانی فناوری هشداری است که نشان می دهد سیاست کاهش حمایت از پژوهش های بنیادی نتیجه ای جز ضعف در فناوری ندارد. تحقیقات آکادمیک پشتوانه فناوری است. تصور برخی از مسئولان که میتوان بدون اتکا به پژوهش، صرفاً از طریق کپی برداری یا مهندسی معکوس، پیشرفت کرد، یک خطای راهبردی است.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: در حوزه داروسازی شاهد بوده ایم که تحقیقات آکادمیک و کار هیئت علمی مستقیماً به فناوری منجر شده است. مثلاً داروی ام اس که توسط محققان ایرانی ساخته شده بود، اگر وارد می شد، حدود 750 میلیون دلار هزینه داشت. در حالی که کل واردات داروی کشور حدود 1.5 میلیارد دلار است. یعنی فقط واردات این دارو نیمی از بودجه واردات را مصرف می کند. اکنون با تولید داخلی توسط شرکت های دانش بنیان، کشور در این زمینه به خودکفایی رسیده و میلیون ها دلار صرفه جویی کرده ایم.
محقق باید با 30 دلار تحقیق کند
وی ادامه داد: این دستاوردها حاصل کار محققان ایرانی است که با وجود محدودیت ها در حال فعالیت هستند. اما مشکل اینجاست که تحقیقات بسیار گران شده است. مواد اولیه، کیت های تحقیقاتی و تجهیزات به دلیل تحریم ها دو تا سه برابر قیمت واقعی خریداری می شود. با دلار 300 تومانی تحقیق را انجام می دهیم اما اعتبارات تخصیص یافته معادل چند ده دلار است. وقتی فقط 10 میلیون تومان برای پایان نامه پرداخت می شود، محقق باید با کمتر از 30 دلار کار کند.
معاون پژوهش و فناوری وزارت بهداشت یادآور شد: آنچه ما را تا امروز نگه داشته نیروی انسانی توانمند است. محققان و اعضای هیات علمی با تحمل سختی ها علم کشور را زنده نگه داشته اند. اما این قدرت صبر و فداکاری بی پایان نیست. من به عنوان یک استاد دانشگاه با 31 سال سابقه، سال های زیادی را از جیب خودم صرف تحقیق کرده ام، اما دیگر توان ادامه دادن آن را ندارم. وقتی دستیار جوانم را فقط 25 میلیون تومان می دهم، چگونه انتظار دارم پروژه های علمی انجام دهد.
آخوندزاده در ادامه نسبت به تبعات ادامه این مسیر هشدار داد و گفت: در صورت ادامه روند بی توجهی به حمایت های پژوهشی، جایگاه علمی کشور سال به سال کاهش می یابد. اولین نشانه این مشکل مهاجرت نخبگان است. وقتی یک محقق جوان احساس می کند در آزمایشگاهش چراغ روشن نیست، امکاناتی ندارد و حمایت نمی شود، مجبور می شود کشور را ترک کند. این مهاجرت خطرناکتر از کاهش تعداد مقالات علمی است، زیرا در آینده دیگر نیروی انسانی پژوهشگر نخواهیم داشت.
چراغ تحقیق خاموش می شود
وی با ابراز نگرانی از وضعیت بودجه پژوهشی افزود: سال گذشته حداقل افزایش اندکی در بودجه پژوهشی داشتیم اما امسال افزایش اعتباری نداشته است. در چنین شرایطی چگونه می توان انتظار داشت که فعالیت های علمی پژوهشی و فناوری ادامه یابد؟ محققان احساس تنهایی و درماندگی می کنند. من بارها هشدار داده ام که چراغ تحقیق خاموش می شود، اما به نظر می رسد خبری نیست.
معاون پژوهش و فناوری وزارت بهداشت در پایان خاطرنشان کرد: تصور می کردم بعد از بحران های اخیر و اتفاقاتی که در منطقه رخ داد، عقلانیتی در سیاست گذاری شکل بگیرد تا بفهمیم به ویژه در حوزه های حیاتی مانند هوش مصنوعی از علم و فناوری عقب هستیم. متأسفانه تصمیم گیرندگان هنوز این را درک نکرده اند. بسیاری از فارغ التحصیلان برتر دانشگاه های علوم پزشکی کشور دیگر حتی در آزمون دستیاری شرکت نمی کنند و کشور را ترک می کنند. اگر امروز به فکر بودجه باشیم اما نیروی انسانی را از دست بدهیم، فردا حتی با بودجه هم نمی توانیم کشور را از نظر علمی بازسازی کنیم.
