کشور پهناور ایران به جهت داشتن شرایط جغرافیایی بی‌نظیر خود، از یک اقلیم خاص و خاک حاصل‌‌خیز برخوردار است. همین امر باعث شده تا خشکبار ایران دارای مزیت رقابتی فوق‌العاده عالی در عرصه بین‌المللی باشد. طبق آمارهای منتشر شده، ایران جزو یکی از برترین کشورهای صادرکننده در حوزه خشکبار شناخته می‌شود و بازرگانان ایرانی موفق شده‌اند تا بخش زیادی از تقاضای جهانی را به خودشان اختصاص دهند.
این در حالی است که متاسفانه در سال‌های اخیر عوامل متعددی از جمله تحریم، افزایش هزینه‌های تولید، مسائل جوی و اقلیمی کشور، قوانین سخت‌گیرانه داخلی، کاهش تقاضای جهانی و مشکلات گسترده در زمینه تامین مواد اولیه مثل کارتن و بسته‌بندی باعث شده تا میزان صادرات انواع خشکبار ایرانی به طرز چشم‌گیری کاهش پیدا کند.
محبوبترین و پرفروش‌ترین خشکبارهای جهان
خشکبار یا خشکه‌بار به مجموعه مغزهایی مثل پسته، بادام، فندق، گردو و میوه‌های خشکی نظیر کشمش، خرما، انجیر خشک، قیسی، برگه خشک شده آلو و… گفته می‌شود. نکته مهم اینجاست که تولید انواع میوه خشک در جهان، سابقه بسیار طولانی دارد که این مسئله با ورود انواع دستگاههای صنعتی خشک‌کن باعث ایجاد یک تحول عظیم در سراسر جهان شده است.
از اصلی‌ترین مشخصه دستگاههای صنعتی خشک‌کن که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توان به حفظ طعم لذیذ میوه، جلوگیری از تغییر رنگ، افزایش میزان تولید و نظارت کامل بر روند خشک شدن میوه‌ها اشاره کرد. برخی از محبوبترین و پرفروش‌ترین خشکبارهای دنیا عبارتنداز:
-
بادام زمینی
-
بادام هندی
-
بادام درختی
-
پسته
-
گردو
-
فندق
-
کشمش
-
خرما
-
آلو خشک
-
انجیر خشک
-
برگه زردآلو
-
سیب خشک شده
اصلی‌ترین خشکه‌بارهای صادراتی ایران
ایران به عنوان یکی از کشورهای مطرح در حوزه تولید و صادرات خشکبار به حساب می‌آید که مهم‌ترین علل محبوبیت آن مربوط به تنوع و کیفیت بسیار بالا می‌شود. در این میان، پسته یکی از معروف‌ترین مغزهای ایرانی است که هم‌اکنون در ۲۷ استان کشور تولید می‌شود که استان کرمان با میزان تولید ۴۵ تا ۵۰ درصد، هم‌چنان رکورددار بزرگترین تولیدکننده پسته کشور است.
کشاورزی ایران، در مقایسه با بسیاری از کشورهای پیشرفته، هنوز هم به روش سنتی و قدیمی انجام می‌پذیرد. این در حالی است که اصلاح‌های ژنتیکی صورت گرفته در سایر مغزها مثل گردو خارجی به منظور برداشت و باردهی بیشتر محصول، منجر به افت کیفیت و مرغوبیت آن شده است.
به همین دلیل طعم، مزه، رنگ و شکل ظاهری محصولات ایرانی باعث شده تا توجه بسیاری از مشتریان به سمت خشکبار ایرانی جلب شود. برخی از خشکبارهای صادراتی ایران عبارتنداز:
-
پسته با پوست
-
مغز پسته
-
خرما
-
انجیر خشک
-
بادام درختی با پوست
-
فندق
-
گردو
-
مویز
-
کشمش
-
قیسی
-
آلو خشک
کشورهای چین، ترکیه، امارات متحده عربی، روسیه، هند، عراق، پاکستان، افغانستان، قزاقستان و ویتنام جزو مهم‌ترین مصرف‌کنندگان خشکبار ایرانی هستند.
مشتریان، گریان از قیمت پسته خندان
اما امروز علاوه بر شرایط اسفناک در صادرات آجیل و خشکبار، دچار مشکلات گسترده و عمیق در بازار داخل نیز هستیم. متاسفانه، در سال‌های اخیر شاهد نارضایتی گسترده بسیاری از هم‌وطنان در داخل کشور، به دلیل قیمت‌های نجومی آجیل و مغزهای مختلفی مثل پسته بوده‌ایم. تا حدی که برخی از خانوارها قادر به تهیه آجیل حتی برای دورهمی‌های عید نوروز که جزو یکی از سنت‌های کهن و باستانی ما ایرانیان است، نبودند.
بنابراین، آجیل مشکل گشایی که روزگاری در باور بسیاری از مردم می‌توانست مشکلات گسترده و حتی چشم‌زخم را برطرف کند، امروزه خودش تبدیل به یک معضل بزرگ شده است! این افزایش بی‌سابقه قیمت‌ها که بیشتر متاثر از تورم داخل و نوسانات ارزی بوده، باعث شده تا بسیاری از دلالان از آب گل‌آلود ماهی گرفته و بر موج گرانی‌ها سوار شوند.
با این حال برخی از فروشگاه‌ها و مراکز معتبری که به صورت تخصصی در حوزه آجیل و انواع خشکبار فعالیت می‌کنند، در تلاش برای ارائه محصول باکیفیت و مقرون‌به‌صرفه به تمامی هم‌وطنان در سراسر کشور هستند.
وبسایت ایران آجیل با آدرس اینترنتی iranajil.com یکی از معدود فروشگاه‌های آنلاینی است که با هدف تنظیم قیمت بازار، سعی در عرضه انواع مغزها مثل پسته، فندق، بادام درختی و انواع آجیل مخلوط، شیرین، شور و… دارد. از اصلی‌ترین ویژگی‌های این فروشگاه آنلاین می‌توان به ضمانت بازگشت کالا، ارسال رایگان و بسته‌بندی فوق‌العاده شیک اشاره کرد.
کاهش خیره‌کننده صادرات خشکبار ایران
با وجود تمامی ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود، در چند سال گذشته متاسفانه شاهد افت بی‌سابقه صادرات خشکبار ایران و از دست رفتن سهم قابل توجه‌ای از بازار جهانی بوده‌ایم. جالب است بدانیم که مهم‌ترین خشکبار صادراتی ایران شامل پسته، کشمش، خرما، انجیر و بادام می‌شود.
براساس گزارش دبیر اتحادیه صادرکنندگان خشکبار ایران، میزان کل صادرات خشکبار کشور در سال 1399، ۲.۵ میلیارد دلار بود. این مقدار در سال ۱۴۰۰، به ۱.۵ میلیارد دلار کاهش پیدا کرد. همچنین، این رقم در سال 1401 نیز به زیر یک میلیارد دلار رسید.
بنا به گفته دبیر اتحادیه صادرکنندگان خشکبار کشور، صادرات پسته ایرانی با افت قابل ملاحظه روبه‌رو شده است. به طوری که در ۱۰ ماه اول سال 1399، تجار ایرانی موفق به فروش ۱۶۴ هزار تن پسته به ارزش یک میلیارد و ۱۰۴ میلیون دلار شده‌اند.
در حالی که این رقم در سال 1400 به ۱۱۹ هزار تن، به ارزش ۷۹۷ میلیون دلار کاهش پیدا کرد. اما سیر نزولی صادرات پسته تنها به این بخش خلاصه نشده و در سال 1401 تنها موفق به فروش ۴۶ هزار تن پسته به ارزش ۳۲۸ میلیون دلار شدیم. در نتیجه، میزان فروش پسته ما، کاهش 70% را تجربه کرده که رقم بسیار بزرگی است.
اصلی‌ترین دلایل افت صادرات خشکه‌بار
عوامل متعددی باعث افت میزان صادرات خشکبار ایران به بازارهای جهانی شده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تحریم، افزایش هزینه‌های تولید، مسائل جوی و اقلیمی کشور، قوانین سخت‌گیرانه داخلی، کاهش تقاضای جهانی و مشکلات گسترده در زمینه تامین مواد اولیه مثل کارتن و بسته‌بندی اشاره کرد.
به عنوان مثال، تامین مواد اولیه یکی از موانع و چالش‌های اساسی در هر صنعتی به حساب می‌آید. علاوه بر تامین موارد اولیه، وجود نوسانات گسترده در قیمت نیز معضل دیگری است که در کشور ما به دلیل عدم ثبات اقتصادی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم. در نتیجه، بسته‌بندی خشکبار تنها یکی از مشکلات عدیده‌ای است که همواره بازرگانان ما با آن روبه‌رو هستند.
تنها راه چاره‌ای که برای آن اندیشیده شده این است که محصول خود را فلهای به ترکیه بفرستیم و از آنجا به صورت بسته‌بندی‌شده روانه کشورهای دیگر کنیم. چراکه وقتی خودمان در کشور جنس را بسته‌بندی کرده و ارسال می‌کنیم، هزینه‌ها افزایش پیدا کرده و مزیت رقابتی خود نسبت به سایر رقبا را از دست می‌دهیم!
طبق داده‌هایی که از سایت تحلیلی Statista و همچنین سازمان فائو (سازمان غذا و خواربار جهانی) منتشر شده، ایران به عنوان سومین کشور صادرکننده پس از آمریکا و ترکیه، چیزی در حدود ۱۲ درصد از بازار جهانی خشکبار را به خودش اختصاص داده است. اما متاسفانه موفق به ثبت جایگاه خود نشده‌ایم.
زیرا همان‌طور که پیشتر هم اشاره کردیم، صادرات خشکبار ما به سایر کشورها به صورت فلهای و از طریق ترکیه انجام می‌شود که پس از بسته‌بندی در آنجا، روانه بازارهای جهانی می‌گردد. بنابراین، موفقیت چندانی برای ثبت جایگاه حقیقی خود در آمارهای رسمی جهانی کسب نکرده‌ایم.
در کنار این موارد، وقتی مشکلات جوی و اقلیمی، قوانین سخت‌گیرانه قانون‌گذاران و بسیاری از موارد دیگر را اضافه می‌کنیم، دیگر جای تعجب ندارد که چرا وضع صادرات خشکبار ما به این روز افتاده است.
آیا خبرهای خوبی در راه است؟
خوشبختانه به نظر می‌رسد که طی دو سه سال اخیر، میزان صادرات خشکبار ایران بویژه مغزهایی مثل پسته و فندق، سیر صعودی مجدد خود را آغاز کرده‌اند.
برای نمونه، طبق آمار گمرک که در سال 1401 منتشر شد، 37 تن و 490 کیلوگرم فندق ایرانی به ارزش 230 هزار و 319 دلار به دیگر کشورها صادر شده است. در صورتی که آمارهای همین مرکز در سال 1400 نشان می‌داد که میزان صادرات فندق تنها 13 تن و 549 کیلوگرم به ارزش 60 هزار و 772 دلار بوده است که این آمار از یک رشد چند برابری حکایت دارد.
جالب است بدانیم که بخش عمده‌ای از این صادرات سهم کشورهایی از جمله استرالیا، افغانستان، امارات متحده عربی، آلمان، بحرین، پاکستان، ترکمنستان، روسیه، قرقیزستان و کانادا شده است.
به علاوه، در سال 1402 میزان ۲۰۰ هزار تن پسته در کشور تولید شد که از این مقدار ۱۲۰ هزار تن به ارزش ۹۰۰ میلیون الی یک میلیارد دلار به دیگر کشورها صادر شده است. این مسئله در شرایطی است که سال قبل (1401)، تجار ایرانی موفق به فروش ۴۶ هزار تن پسته به ارزش ۳۲۸ میلیون دلار شده بودند.
بنا به گفته نایب رئیس هیات امنای انجمن ملی پسته ایران، پیش‌بینی‌ها حاکی از تولید ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تن پسته در سال جاری (1403) است که در این بین صادرات ۱۲۰ هزار تنی پسته محقق خواهد شد. براساس گزارشات، ایران پس از آمریکا دومین صادرکننده پسته به اروپا در سه ماهه نخست ۲۰۲۴ به مقدار ۳۴ میلیون یورو بوده است.
