«سرزمین مداری» که پیش از این با نام «سرزمین کهن» شناخته می شد، با کمک رئیس فعلی صدا و سیما توقیف شد و دو فصل از آن با استقبال مخاطبان شبکه سه سیما مواجه شد. اما فصل سوم به دلیل آماده شدن مرحله پس از تولید سریال مدتی به تعویق افتاد.
به گزارش تسنیم، پس از پیگیری های مداوم رسانه ای، سرانجام در اول محرم به شبکه سه سیما رسید. این سریال به کارگردانی کمال تبریزی به وقایع تاریخی، سیاسی و اجتماعی ایران از زمان جنگ جهانی دوم در سال 1320 تا پیروزی انقلاب در سال 1357 در بستر زندگی شخصی به نام رهی اردکانی می پردازد.
1. پیشینه تاریخی و فرهنگی:
«سرزمین مادری» در دوره ای از تاریخ ایران روایت می شود که تحولات اجتماعی و سیاسی زیادی را تجربه کرده است. این سریال به تصویر کشیدن آن دوران به مخاطب کمک می کند تا با وقایع تاریخی و تاثیرات آن بر جامعه آشنا شود. بررسی دقیق وقایع تاریخی و موقعیت جغرافیایی می تواند به درک بهتر داستان و پیشینه آن کمک کند.
اولا «سرزمین مادری» بهتر از «سرزمین کهن» بود و نام بهتری برای آخرین سریال کمال تبریزی به حساب می آید. این مجموعه تلویزیونی در قالب سه فصل در سال های 1386 تا 1395 ساخته شده است. پخش این سریال از سوم بهمن ماه 1392 آغاز شد و تا 24 بهمن همان سال ادامه داشت، اما پس از مدتی به دلیل شرایطی پخش آن متوقف شد و پس از گذشت یک دهه، در 20 مهر 1402 پخش این سریال سریال از سر گرفته شد و از نظر تولید و نوع روایت توانست نظر مخاطبان را به خود جلب کند و یک گردنه بالاتر از سایر برنامه های تلویزیون قرار گرفت.
در فصل اول این سریال نقش اصلی رهی در کودکی به تصویر کشیده شده است که نقش او را علی شادمان بازی می کند. رهی پس از بمباران محل سکونتش توسط نیروهای متفقین از زیر آوار بیرون کشیده می شود. پس از چند روز تحت مراقبت مادرش راهی تهران می شود. او سال ها در خانواده ای جمعی به نام اردکانی پرورش یافت.
2. تجزیه و تحلیل شخصیت:
شخصیت های اصلی و فرعی سریال نقش مهمی در روایت داستان دارند. بررسی عمیق‌تر شخصیت‌های کلیدی و تحولات روانی و اجتماعی آنها می‌تواند به درک بهتر انگیزه‌ها و رفتارهای آنها کمک کند. این تحلیل می تواند شامل پیشینه تاریخی و فرهنگی شخصیت ها و تأثیر آنها بر داستان باشد.
رهی به دلیل فراز و نشیب ها و ماجراجویی ها به خانواده ای دربار سپرده می شود. او به هویت خود در این خانواده پی می برد که باعث می شود با خانواده ای مذهبی آشنا شود و تا پایان عمر با آنها زندگی کند. علی شادمان در زمان ایفای این نقش با تزریق آمپول قد و چهره دوران کودکی خود را ثابت نگاه داشت.
شهاب حسینی نقش شخصیت اصلی فصل دوم جوانی را بازی می کند. در دل این فیلمنامه تاریخی، درامی عاشقانه کوچک با حضور شاپرک که یکی از عوامل محرک داستان است، روی روابط و زندگی رهی تاثیر می گذارد تا داستان دوباره اوج بگیرد.
این فصل از سال 1338 تا 1344 را در بر می گیرد که وقایع این دوره مانند انقلاب سفید، واقعه فیضیه قم و قیام 15 خرداد 1342 را نشان می دهد.
در فصل سوم میانسالی رهی که به سال های انقلاب 1357 می رسد که نقش آن را آرش مجیدی بازی می کند. این فصل از سال 1354 30 فروردین تا 29 بهمن 1357 پخش می شود.این سریال دارای موسیقی متن دلنشین و فیلمبرداری آن قابل توجه است.
در این فیلم بهترین بازیگران دهه اخیر به ایفای نقش پرداخته اند که جذابیت فیلم را چندین برابر کرده است. شخصیت رهی راوی سبک زندگی اقشار مختلف جامعه آن روزگار به شمار می رود. چرا که مخاطب در کودکی با تفکرات کمونیست ها، سلطنت طلبان، اقشار فئودالی جامعه و سپس با ورود به زندگی «اوستا حسین کاشیکار» با تفکر سنتی و مذهبی آشنا می شود.
3. استفاده از موسیقی و صدا و البته نگارش عالی:
موسیقی و صداپیشگی نقش مهمی در ایجاد فضای مناسب برای یک سریال تاریخی دارد. بررسی نحوه استفاده از موسیقی سنتی یا مدرن و تأثیر آن بر تجربه مخاطب می تواند به تحلیل عمیق تری از سریال کمک کند.
اما درست و اصولی تر از هر چیز دیگری فیلمنامه سریال است که در مسیر درستی پیش می رود. دیالوگ های متن نوشته علیرضا طالب زاده در خور و بجاست تا دیالوگ ها از خط خارج نشوند و رنگ شعاری به خود نگیرند اما در زمان مناسب بر مخاطب اثر بگذارند. ارائه اطلاعات به مخاطب به گونه ای که طیف وسیعی از مردم ایران در سنین مختلف و با دیدگاه های متفاوت بتوانند با داستان ارتباط برقرار کنند.
نویسنده در این فیلمنامه رهی اردکانی را به عنوان قهرمان انتخاب کرده است. شخصیتی خودپسند که نمی تواند نسبت به اتفاقات جامعه پیرامون خود بی تفاوت باشد، گاهی لجباز و در عین حال سخت کوش است. این شکل از پرداخت به قهرمان داستان دقیقاً همان چیزی است که سینما، تلویزیون و شبکه های تلویزیونی ایرانی در سال های اخیر نتوانسته اند بسازند و در عوض قهرمانان قلابی از طبقات بالای جامعه را برای مردم ایران خلق کرده اند. بنابراین باید منتظر ماند و دید آیا طالب زاده در این فصل نیز می تواند با همان درگیری ها و اختلافاتی که برای برافراشتن پرچم سه رنگ کشور به عنوان ویژگی ذاتی کشور متنوع ایران ضروری به نظر می رسید، مقابله کند. و در نهایت اختلافات را حل کنید. آیا این فصل در نقطه ای به وحدت می انجامد که پیروزی انقلاب حاصل شود یا خیر؟
4. بررسی موفقیت های بین المللی و بازخورد:
اگر این سریال در جشنواره های بین المللی یا کشورهای دیگر به نمایش درآمده یا مورد توجه قرار گرفته باشد، می تواند نکته جالبی برای بررسی موفقیت بین المللی آن و تأثیرات احتمالی آن بر اعتبار و اعتبار سریال باشد.
اما بازخورد مردم که بسیار جالب بود، این سریال را پسندیدند و آن را معیاری برای ساخت سریال های جدید تلویزیونی دانستند. در میان هنرمندان نیز واکنش هایی وجود داشت. یکی از آنها داریوش ارجمند بازیگر سرشناس سینما و تلویزیون بود که در گفت و گوی رسانه ای درباره این سریال گفت: سریال سرمهن مداری آقای تبریزی را خیلی دوست دارم، علی شادمان را ببینید، او در سن و سالش بازی می کند. و بسیار خوب است.” با درگیری های خانوادگی ایرانیان در تاریخ این کشور به خوبی بازی می کند.»
سید رضا میرکریمی نیز با انتشار پستی در صفحه مجازی خود درباره این سریال نوشت: سریال خوش ساخت و خاطره انگیز کمال تبریزی اگرچه سال ها متوقف شد و دیر پخش شد اما از قضا تبدیل به استانداردی شد که نشان می دهد سطح سلیقه و توقع از «سریال های ایرانی از نظر کارگردانی و بازیگری چقدر در این چند سال لو رفته است».
5. نقش زنان و سایر گروه ها:
بررسی نقش زنان و سایر گروه‌های اجتماعی در سریال و تحلیل نحوه نمایش آنها می‌تواند به بررسی پیچیدگی‌های اجتماعی و فرهنگی آن دوره کمک کند. تحلیل این موضوع همچنین می تواند به نشان دادن نحوه برخورد جامعه با مسائل جنسیتی و اجتماعی کمک کند.
6. توجه به انتقاد:
توجه به انتقادات و واکنش‌های مختلف به سریال از جمله نقد صحت تاریخی، نحوه روایت داستان و بازی بازیگران و تحلیل نحوه برخورد تهیه‌کنندگان با این انتقادات می‌تواند نکات جالبی را به دست دهد. اما بیشتر انتقادات وارده به فصل سوم «سرزمین مادری» به کیفیت سریال مربوط نمی شود، بلکه به زمان پخش آن مربوط می شود; ماجرا از این قرار است که: علیرغم تعریف و تمجید از این سریال خوش ساخت، رسانه ها به دلیل عدم حضور به موقع در فصل سوم «سرزمین مادری» به سوی سیمافیلم و تلویزیون هجوم بردند. چرا وقتی خیلی ها در هیئت های مذهبی بودند این فصل را پخش کردند و اگر به نظرسنجی ها و نوع استقبال مردم دقت کنیم به این نتیجه می رسیم که کنداکتور فصل سوم مناسب نبود. اما سیمافیلم و تلویزیون مقصر نیستند. نقدها و پیگیری ها در مورد فصل سوم آنقدر زیاد بود که تلویزیون پس از گذراندن مراحل پس از تولید این سریال را روی آنتن برد تا به انتظارات مخاطبان و انتقادات اهالی رسانه پاسخ دهد.
7. آینده سریال های تاریخی و چرایی ساخته نشدن «سرزمین مادری»:
بررسی الگوها و روندهای جدید در تولید سریال های تاریخی از جمله استفاده از فناوری های نوین مانند CGI برای بازآفرینی دوره های تاریخی و پیش بینی روند آینده در این نوع تولید می تواند به تحلیل و ارزیابی سریال های مشابه کمک کند.
شاید نکته حساسی که بتوان از سر دلسوزی با تلویزیون در میان گذاشت این باشد; چرا دیگر چنین سریال هایی در سیما تولید نمی شود؟ چرا دیگر آثاری مانند «کیف انگلیسی» یا «سرزمین مادری» در تلویزیون تولید نمی شود یا اگر تولیدی هم هست کیفیت و غنای قبلی را ندارد؟
عباس سلیمین مین که مشاور تاریخی پروژه میهن بود، نکات جالبی را در مورد روندی که منجر به کشف، تکامل و انسجام چنین ایده هایی شد، بیان کرده است. توجه به این نکات می تواند مشخص کند که چرا دیگر شاهد چنین سریال هایی در دستور کار تولیدات تلویزیونی نیستیم. وی می گوید: در دوره لاریجانی و سپس ضرغامی ساختاری در صدا و سیما تعریف شد که بر اساس آن جمعی از کارشناسان تاریخ دعوت شدند و فیلمنامه سریال تاریخی که قرار بود تولید شود توسط آنها خوانده شد. و در صورت تایید در چند مرحله به سمت تولید می رفت.
در قسمت فیلمنامه نویسی و تولید ادامه یافت و در نهایت پس از پخش سریال تلویزیونی با برگزاری جلسه نقد و بررسی به پایان رسید. البته قبل از آن مکانی برای کار تحقیقاتی و کارشناسی در نظر گرفته می شد، یعنی بودجه ای برای پژوهش در نظر گرفته می شد، اما در عمل هزینه نمی شد، زیرا متاسفانه نگاه برخی از تهیه کنندگان و کارگردانان به سریال سازی کاملاً خودخواهی بود. علاقه مند به مشاهده و پیگیری آنها برای کاهش هزینه ها بود.
آنها ساده ترین بخش برای صرفه جویی را بودجه تحقیقاتی می دانستند، اما وقتی این ساختار تعریف شد که به معنای واقعی کلمه اقدام ارزشمندی بود، پیوندی بین پژوهشگران تاریخ و پروژه های فیلم و سریال تاریخی ایجاد شد و به تولید آثار تاریخی قوی تری با روایت کمک کرد. به واقعیت نزدیک تر .
از سوی دیگر، برخی از افرادی که صرفاً ژانر تاریخی را برای خلق یک داستان یا درام ساده و روان انتخاب می کردند، وقتی دیدند تولیداتشان مورد ارزیابی جدی قرار می گیرد، طبیعتاً تا حدودی در خلق آثار بی محتوا و ارائه ی جعلی و تحریف شده توقف کردند. روایت تاریخ این اتفاق بسیار فرخنده ای بود که متأسفانه بعد از پایان مدیریت ضرغامی و در دوره علی عسگری ادامه پیدا نکرد و متوقف شد.»
