محمد السلامی در یادداشتی در عرب نیوز نوشت: ایران و چین در چند سال گذشته همکاری های دیرینه خود را به یک مشارکت اقتصادی قدرتمند گسترش داده اند. چین به شریک اصلی تجاری ایران تبدیل شده و ضمن واردات مقادیر قابل توجهی نفت از ایران، کالاهای صنعتی کلیدی خود را به این کشور صادر کرده است.
به گزارش سرویس بین الملل «میهن تجارت»، در ادامه این مقاله آمده است: این مشارکت به نفع نیازهای انرژی چین است و در عین حال از اهداف توسعه گسترده این کشور حمایت می کند. ابتکار یک کمربند و یک جاده که اهمیت استراتژیک بالایی برای چین دارد، ایران را به عنوان یک بازیگر کلیدی در برنامه های ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک می داند. در عین حال، سیاست چرخش به شرق تهران نشان از تمرکز راهبردی این کشور بر تقویت روابط با چین و سایر کشورهای آسیایی دارد.
در پی سفر شی جین پینگ رئیس جمهور چین به تهران در سال 2016 که در جریان آن با حضرت آیت الله خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی ایران دیدار و گفتگو کرد، دو کشور متعهد شدند همکاری ها را با هدف افزایش حجم روابط تجاری دوجانبه به 600 میلیارد دلار تا سال 2026 تقویت کنند. این مشارکت در مارس 2021 با امضای قرارداد مشارکت استراتژیک 25 ساله بین ایران و چین گام مهمی برداشت. به گفته منابع ایرانی، چین قول داده است در چارچوب این توافق، 400 میلیارد دلار در زیرساخت های نفت، گاز و حمل و نقل ایران سرمایه گذاری کند.
روابط اقتصادی ایران و چین اغلب نامتعادل و با مشکلات فراوان توصیف می شود. چندین رویداد اخیر از جمله جنگ در اوکراین، درگیری ها در خاورمیانه و به ویژه غزه، عدم امکان احیای توافق هسته ای و تشدید تحریم ها علیه ایران، پیچیدگی قابل توجهی را به این مشارکت افزوده است.
در ژانویه 2023، حجم تجارت دوجانبه ماهانه دو کشور به 1.26 میلیارد دلار رسید، اما در فوریه این رقم به 842 میلیون دلار کاهش یافت که به معنای کاهش 34 درصدی است. صادرات چین به ایران نیز کاهش شدیدی را تجربه کرد و از 921 میلیون دلار در ژانویه به 489 میلیون دلار در فوریه رسید که عمدتاً ناشی از کاهش خرید ماشین‌آلات، تجهیزات الکتریکی و خودرو از ایران بود. این سه بخش در همین ماه 307 میلیون دلار از صادرات چین را به خود اختصاص داده اند که نسبت به ماه قبل 224 میلیون دلار کاهش نشان می دهد. این در حالی است که واردات کالاهای ایرانی از سوی چین با اندکی تغییر مواجه شد و از 336 میلیون به 362 میلیون دلار رسید.
تراز تجاری نیز بیشتر به نفع چین است که تا حدودی ناشی از نبود آمار خرید نفت از ایران است. بر اساس آمار گمرک چین، صادرات این کشور به ایران در سال 2023 نسبت به سال قبل 8.6 درصد کاهش داشته است. این رقم در سال 2022 به 9.27 میلیارد دلار رسیده بود. واردات از ایران کاهش شدیدتری داشته است، از 6.23 میلیارد دلار در سال 2022 به 4.58 میلیارد دلار در سال 2023 که به معنای کاهش 27 درصدی است. این منجر به تراز تجاری تقریباً 5.5 میلیارد دلاری به نفع چین شد. چین بین ژانویه تا مارس 2024، 1.2 میلیون کالا از ایران خریده است که 3 درصد کاهش داشته است.
اما احتمالاً واردات چین از ایران بیشتر از گزارش های رسمی است، زیرا خرید نفت پالایشگاه های چینی از ایران اغلب در آمارهای تجاری منعکس نمی شود. در سال 2023، چین روزانه 1.1 میلیون بشکه نفت از ایران وارد کرد که ده درصد کل واردات چین بود. این بالاترین خرید سالانه نفت ایران توسط چین بود. اما آمار گمرک چین نشان می دهد که هیچ نفتی به صورت رسمی از ایران وارد نشده است، زیرا بشکه های نفت ایران اغلب از طریق انتقال کشتی به کشتی به کشورهایی مانند مالزی می رود تا به مقصد نهایی تحویل شود.
چین در جولای 2024، 630 میلیون دلار کالا به ایران صادر و 337 میلیون دلار واردات داشته و تراز تجاری 293 میلیون دلار به نفع چین بوده است. بین ژوئیه 2023 تا ژوئیه 2024، صادرات چین به ایران 6.14 درصد کاهش داشته است در حالی که میزان واردات 1.02 درصد کاهش داشته است. ایران پس از روسیه، عربستان سعودی و عراق چهارمین تامین کننده بزرگ نفت به چین بوده است.
کاهش تجارت بین دو کشور را می توان به عوامل متعددی از جمله تشدید تحریم های آمریکا علیه صادرات نفت ایران مرتبط دانست. این عامل ریسک تجارت با تهران را افزایش داده و معاملات مالی را پیچیده کرده است. علاوه بر این، نوسانات قیمت جهانی نفت، رشد کند اقتصادی چین و تلاش پکن برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی، همگی در کاهش وابستگی چین به نفت ایران موثر بوده است. تخفیف‌هایی که روسیه به خریداران نفت خود پس از بحران اوکراین ارائه کرد، بر روابط تجاری ایران و چین نیز تأثیر گذاشته است.
در ارزیابی آینده روابط ایران و چین دو سناریو احتمالی پیشنهاد می شود. در سناریوی اول، پیش بینی می شود که مسعود مزیکیان، رئیس جمهور جدید ایران، تمرکز رهبری کشور را بر همکاری با قدرت های شرقی به ویژه چین حفظ کند و در عین حال، به دنبال ارتقای دیدگاه خود در مورد بیشتر باشد. گشایش روابط با غرب
در سناریوی دوم، روابط اقتصادی ایران و چین ممکن است معتدل باقی بماند و چین اطمینان حاصل کند که به خرید نفت از ایران ادامه می دهد، اما در عین حال با احتیاط پیش خواهد رفت. علیرغم اشتیاق ایران برای مشارکت راهبردی با چین، پکن ممکن است رویکرد محتاطانه تری برای جلوگیری از تشدید تنش با ایالات متحده اتخاذ کند و در عین حال روابط با کشورهای حوزه خلیج فارس مانند عربستان سعودی و امارات را در اولویت قرار دهد. چنین سناریویی به معنای کاهش قابل توجه روابط اقتصادی با ایران و تداوم مشارکت دو کشور در مناطق کمتر عمومی به منظور ایجاد تعادل بین ملاحظات ژئوپلیتیک گسترده‌تر چین است.
