عصر روز جمعه 12 فروردین 1403 در خانه «گفتارها» در شبکه اجتماعی کلاب هاوس به مناسبت فرا رسیدن عید نوروز و سال نو شمسی، نشستی با عنوان «نوروز در گذر زمان؛ خاستگاه ها» برگزار شد. و تحول مفهوم نوروز» با سخنرانی حبیب الله اسماعیلی مورخ، نویسنده و پژوهشگر و محمدعلی عزت زاده پژوهشگر حوزه ایران شناسی برگزار شد.
به گزارش خبرآنلاین، نشست این هفته خانه گفتگو حال و هوای نوروزی داشت و در این نشست علاوه بر صحبت های سخنرانان درباره نوروز و تاریخچه آن، تصنیف های برخی از خوانندگان درباره نوروز نیز پخش شد. مجری این نشست که به همت مجید تفرشی مدیر خانه هدیه برگزار شد، محمدرضا مهاجری بود. در ادامه خلاصه ای از صحبت های آقایان اسماعیلی و عزت زاده می باشد.
محمدعلی عزت زاده که نخستین سخنران این نشست بود، گفت: همانطور که در یک محدوده جغرافیایی، ایران سیاسی وجود دارد، ایران فرهنگی بزرگی هم داریم که تعبیر «کشورهای وارث تمدن ایرانی» برای آن است. استفاده شده. نوروز در سراسر ایران بزرگ فرهنگی برگزار می شود. پیش از دوره هخامنشی نیز آیین نوروزی وجود داشته است، اما از دوره هخامنشی آثاری به وضوح و مشخص از نوروز باقی مانده است. آثاری از نوروز در تخت جمشید وجود دارد. اسنادی وجود دارد که نشان می دهد پادشاهان ساسانی به تخت جمشید می رفتند و در آنجا نوروز را جشن می گرفتند. حتی برخی کشورهای همسایه که ضد ایران هستند و عناصر هویت ایرانی را انکار می کنند، امروز سعی می کنند پرچم نوروز را در دست بگیرند و آن را از آن خود بدانند. با این حال سعی می کردند نوروز را حذف کنند. به هر حال ما ایرانی ها حداقل چهار هزار سال است که نوروز را جشن می گیریم.
ریشه نوروز در بین النهرین باستان یافت شده است. مقداد بهار عقیده دارد که سومریان نوروز را اختراع کردند. اما خودش می گوید که سومری ها هم از ایرانیان مهاجر بوده اند. این را هم اضافه کنم که بین النهرین باستان حدود 2500 سال پیش بخشی از ایران شد و هر آنچه در آنجا بود به تمدن ایرانی اضافه شد. اصلاً دلیل بقای تمدن ایرانی جذب فرهنگ های دیگر است. به طور کلی فرهنگ ایرانی پذیرای فرهنگ ها بوده و آنچه را که مناسب فرهنگ ایرانی است پذیرفته است.
امروزه نوروز به عنوان یکی از شاخص های برجسته هویت ایرانی در سراسر جهان شناخته می شود. حتی روسای جمهور ایالات متحده آمریکا سال هاست که نوروز را تبریک می گویند. نوروز به عنوان یکی از میراث جهانی در یونسکو به ثبت رسیده است. این موضوع بسیار مهم است؛ زیرا میراث های ثبت شده در یونسکو مورد توجه و پژوهش قرار می گیرند. به هر حال یکی از راه های تقویت هویت ایرانی پرداختن به نوروز و ابعاد مختلف آن است.
حبیب الله اسماعیلی نیز در ادامه این نشست گفت: اگر بخواهیم ویژگی های مهم هویت ایرانی را در نظر بگیریم، زبان فارسی، تاریخ مشترک، جغرافیا و آیین های مشترک، آداب و سنن می تواند از شاخصه های اصلی باشد. قطعا نوروز یکی از شاخص های اصلی هویت ماست. در پرتو نوروز است که مانند گذشته خود را ایرانی می دانیم.
در تحقیقاتم متنی از دوره ساسانی یافتم که مرحوم تفضلی در کتاب تاریخ زبان فارسی آورده است. به این نتیجه رسیدم که بر اساس گفتمان سیاسی غالب در هر دوره تاریخی، نوروز به عنوان ذخیره و گنجینه فرهنگی آراسته شده است. در هر زمانی از نوروز با توجه به شرایط استفاده می شود. در سه دوره تاریخی قبل از اسلام، دوره میانی و صفویه، سه آرایش متناسب با هر دوره نوروز ارائه شده است و جالب اینکه در هر سه دوره به عنوان نماد هویتی که مرزهای ما را روشن می کند، استفاده شده است. با همدیگر. .
از دوره ساسانیان رساله ای به نام «فروردین ماه، روز خرداد» وجود دارد. در این رساله نوروز را روز بزرگی دانسته اند. در این رساله آمده است که حوادثی چون آفرینش جهان، تیرباران آرش و شناسایی مرز ایران با توران، هلاکت افراسیاب و ضحاک و دشمنان ایران در نوروز و بازگشت. از Susyans در این روز رخ خواهد داد. از این رو نوروز یکی از اسطوره های مذهبی دوران باستان به شمار می رفته است.
در دوره میانی در کتاب عجایب مخلوقات تعبیری از نوروز مطابق قرن پنجم و ششم ارائه شده است. در این کتاب روز خلقت، روز بعثت، روز آغاز سلطنت حضرت سلیمان مصادف با نوروز در نظر گرفته شده است. البته ابوریحان نیز با اندکی تفاوت به این نکته اشاره کرده است; بنابراین این نماد هویتی در عصر حاضر تعبیر جدیدی یافته است.
در دوره ایلخانان که ایران آرام آرام رو به بهبودی است، حدیثی رواج دارد که در نوروزنامه های صفوی نیز منعکس شده است. همان حدیث معروف معالی بن خنیس که نوروز را مصادف با همه ایام بزرگ می داند. البته سلسله روایات این حدیث مورد انتقاد اهل حدیث قرار گرفته است. اما برایم جالب بود که آنچه در دوران باستان مورد توجه بود در دوران صفویه نیز مورد توجه قرار گرفته است و نوروز مصادف با روزهای بزرگ تاریخ جهان است. این موضوع در تمامی روزنامه های دوره صفویه موجود است.
در روزگار امروز که بخشی از مردم به هر دلیلی ناراضی هستند، گنجینه نوروزی به تناسب زمان آرایش جدیدی پیدا می کند و مثلاً الان عده ای می گویند دعای نوروز را به فارسی بخوان. از این رو نوروز به عنوان عنصری وجودی در ذهنیت جامعه ایرانی و در هویت فرهنگی جامعه ایرانی به گونه ای تنیده شده است که در هر دوره ای خودنمایی می کند.
اسماعیلی به نوروزنامه ها نیز اشاره کرد و گفت: نوروز در روایت نوروزنامه های ایرانی با روایت نوروز در نوروزنامه های شبه قاره هند، منطقه آناتولی، آسیای میانه و قفقاز متفاوت است. در دوره عثمانی نوروزنامه ها به ترکی نوشته می شد. همچنین در آسیای مرکزی نوروزنامه ها به زبان فارسی نوشته شده است. در هند نیز نوروزنامه نوشته شده است.
من این خبرنامه ها را جمع آوری کردم. همگی منسوب به یک نفر هستند: حکیم محمدعلی ترمزی. ما در تاریخ دو محمدعلی ترمذی داشتیم، یکی در قرن سوم و دیگری در قرن نهم. معلوم نیست این نوشته ها متعلق به کدام است. یکی از تفاوت‌های این نام‌های نوروزی نسبت به نام‌های نوروزی نوشته شده در ایران، ذکر نکردن روزهای بزرگ مصادف با نوروز است. همچنین در آن روزنامه ها اول سال را با روزهای هفته می سنجند; یعنی می گویند اگر روز اول سال به فلان روز هفته برسد، چنین اتفاقاتی رخ می دهد.
اسماعیلی در بخش پایانی سخنان خود درباره آیین های نوروزی گفت: سنت هفت سین یک سنت متأخر است، اما سه رسم در همه مناطق نوروزی جاری بوده است: آب پاشی، توجه به سبزه، پوشیدن لباس نو و … عطر. سفره‌ای که در آن غذا و نوشیدنی می‌گذاشتند نیز وجود داشته است، اما سابقه چندان طولانی ندارد به این معنا که به آن «هفت سین» یا «هفت شین» می‌گویند.
صدرالدین عینی، مورخ و نویسنده ای که در امارت بخارا زندگی می کند، یادداشتی درباره نوروز دارد که در آن از آداب و رسوم مردم آن سوی رودخانه می گوید. از آب و سبزه و لباس یاد می کند اما از هفت سین چیزی نمی گوید. هم اکنون این سه آیین در کشورهای فارسی زبان آسیای مرکزی و افغانستان مورد توجه قرار گرفته است.
فرضیه من این است که ریشه آیین های نوروزی را نیز باید در آیین های کوچ بهاره و کوچ پایسیه جست. زمانی که بخش مهمی از اقتصاد و زندگی اجتماعی مردم با مهاجرت مرتبط بود. جشن نوروز در اول بهار و جشن مهرگان در اول پاییز است. این تقارن ذهن آدم را به یلاق و قشلاق می برد. نوروز با سال کشاورزی و سال مالی نیز پیوند خورده است. اگر به سنت آب پاشیدن روی زمین توجه کنیم، می توان به رابطه نوروز و کشاورزی پی برد.
در بیشتر مناطق ایران محصولات زراعی در ماه فرودین و در اوایل پاییز کاشته می شود. همچنین نوروز با مسائل مالی و دستگاه قضایی ارتباط دارد. دیوانیان به عنوان حاملان سنت فرهنگی این سرزمین به نوروز توجه داشتند. همچنین از دوره مغول به بعد نوروز با سنت دوازده حیوانی همراه است که با خرافات نیز همراه است. انگار عنصر ثابتی هست که چیزی از بیرون می آید و خودش را به این عنصر دائمی متصل می کند.
