بعدی- آدام تیلور، خبرنگار امنیت ملی و سیاست خارجی واشنگتن پست
بر اساس گزارش واشنگتن پست، دستور مبهم دونالد ترامپ برای احیای آزمایش های تسلیحات هسته ای، فضای رقابت تسلیحاتی را در میان قدرت های بزرگ زنده کرده و این بار روسیه را نیز به مبارزه واداشته است. موضوعی که نشانه هایی از بازگشت به منطق تقابل های دوران جنگ سرد را آشکار می کند.
ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه روز چهارشنبه از مقامات خواست تا «گزینهها و برنامههای خاصی» برای ازسرگیری آزمایشهای هستهای ارائه دهند. این آزمایش ها در صورت انجام، پس از سه دهه و نیم برای اولین بار مجددا اجرا می شوند. اما دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین تاکید کرد که پوتین هنوز دستور مستقیم و اجرایی برای آغاز این روند صادر نکرده است و این مرحله تنها بررسی و آماده سازی سناریوها است.
بازگشت سایه جنگ سرد بر رقابت هسته ای قدرت ها
جرقه این تحرکات از یک هفته پیش با اظهار نظر دونالد ترامپ در شبکه های اجتماعی آغاز شد. جایی که رئیس جمهور آمریکا خواستار آغاز “فوری” و “مشروط” آزمایش های هسته ای شد. وی مدعی شد که روسیه و چین در سال های اخیر مخفیانه این آزمایش ها را انجام داده اند و در نتیجه نباید آمریکا را در این زمینه «قطع» کرد.
روسیه و چین همچنان اصرار دارند که به تعهد بینالمللی برای توقف آزمایشهای هستهای که در دهه 1990 به تصویب رسید، متعهد بمانند. داده های سیستم های لرزه نگاری جهانی نیز نشان می دهد که از آن زمان تاکنون هیچ آزمایش هسته ای بزرگی ثبت نشده است. با این حال، کاخ سفید هنوز آمادگی ارائه توضیح روشنی درباره دستور اخیر رئیس جمهور آمریکا یا صحت ادعاهای مطرح شده علیه مسکو و پکن را ندارد و مواضع متناقض مقامات دولتی تنها بر ابهامات موجود افزوده است.
روز چهارشنبه، ترامپ در میامی گفت که «بر روی طرحی برای خلع سلاح هستهای هر سه کشور، یعنی ایالات متحده، روسیه و چین کار میکند». اما او هیچ جزئیاتی در مورد این طرح ارائه نکرد و دفتر مطبوعاتی کاخ سفید نیز به درخواستهای رسانهها برای شفافسازی پاسخ نداد.
یک مقام دولت آمریکا که تنها به شرط فاش نشدن نامش صحبت کرد، گفت که ترامپ از “اصل خلع سلاح هسته ای” حمایت می کند اما آن را مشروط به حفظ “بازدارندگی موثر” و “حفاظت از امنیت ملی” می داند. به گفته این مقام، ارزیابی دولت این است که روسیه و چین “برنامه های هسته ای خود را تسریع می کنند” و بنابراین واشنگتن نباید بدون تضمین کامل امتیاز یکجانبه بدهد.
پاول پودویگ، کارشناس برجسته نیروهای هسته ای روسیه، معتقد است که واکنش پوتین به معنای تغییر فوری وضعیت عملیاتی زرادخانه هسته ای این کشور نیست. در عوض، پیام او این است که اگر آمریکا آزمایشات خود را از سر بگیرد، مسکو باید بتواند “در عرض چند روز” پاسخی مشابه بدهد. وی تاکید کرد: روسها نیز مانند دیگران از پیامهای متناقض و مبهم طرف آمریکایی سردرگم شدهاند.
آزمایشات ممنوعه در آستانه بازگشت؟
دیمیتری مدودف، رئیس جمهور سابق روسیه و یکی از اعضای ارشد شورای امنیت این کشور در واکنش به اظهارات اخیر ترامپ در شبکه های اجتماعی نوشت: «هیچ کس دقیقاً نمی داند ترامپ از چه نوع آزمایش هسته ای صحبت می کند» و با لحنی کنایه آمیز تأکید کرد: او هم احتمالاً نمی داند.
مشخص نیست که آیا ترامپ در متهم کردن روسیه و چین، بین آزمایشهای شناخته شده و مجاز برای ارزیابی وضعیت فعلی زرادخانهها و آزمایشهای پیچیدهتر و خطرناکتر که نشاندهنده آغاز توسعه نسل جدیدی از سلاحهای هستهای است، تمایز قائل شده است یا خیر. این ابهام سؤالات جدی در مورد هدف و هدف واقعی سخنان او ایجاد کرده است.
ایالات متحده، روسیه و چین معاهده منع جامع آزمایش هسته ای را در سال 1996 امضا کردند. معاهده ای که «هر گونه انفجار آزمایشی سلاح هسته ای» را ممنوع می کند. با این حال، ایالات متحده و چین هرگز این معاهده را در سیستم حقوقی داخلی خود تصویب نکردند و روسیه در سال 2023 تصویب آن را لغو کرد. این در حالی است که کره شمالی به عنوان تنها کشوری که عضو این معاهده نیست، از زمان لازم الاجرا شدن آن حداقل چند آزمایش هسته ای انجام داده است.
تحت شرایط این ممنوعیت، کشورهای دارای سلاح هستهای همچنان میتوانند «آزمایشهای زیربحرانی» انجام دهند. آزمایش هایی با هدف بررسی قابلیت اطمینان مواد هسته ای و فناوری های مرتبط بدون شروع یک واکنش زنجیره ای و بدون ایجاد انفجار هسته ای. هدر ویلیامز، کارشناس تسلیحات هستهای در مرکز مطالعات استراتژیک و بینالمللی، تأکید میکند که این نوع آزمایشها از نظر فنی «انفجار هستهای» نیستند و بنابراین نقض مستقیم معاهده محسوب نمیشوند.
هدر ویلیامز توضیح می دهد که آنچه به صراحت در چارچوب معاهده منع آزمایش هسته ای ممنوع است، “آزمایش های فوق بحرانی” است. آزمایش هایی که اگرچه تنها از مقدار کمی از مواد هسته ای استفاده می کنند، یک واکنش زنجیره ای را فعال می کنند و ماهیت یک انفجار کامل هسته ای دارند. او هشدار می دهد که حتی اگر اظهارات ترامپ و واکنش روسیه ناشی از سوءتفاهم باشد، همین فضای مبهم و لحن تهدیدآمیز می تواند خطرناک شود.
راه اندازی Minuteman-3 و اپورتونیسم کرملین در جنگ روایت ها
در همین حال، رسانه های دولتی روسیه با برجسته کردن پرتاب اخیر موشک بالستیک Minuteman-3 در ایالات متحده، سعی کرده اند این رویداد را با ادعاهایی در مورد احتمال از سرگیری آزمایش های هسته ای مرتبط کنند. در حالی که این پرتاب مدت ها قبل از دستور جدید ترامپ برنامه ریزی شده بود. ویلیامز می گوید: پوتین یک سیاستمدار فرصت طلب است، ترامپ به او فرصت طلایی داد تا دوباره از نماد قدرت هسته ای استفاده کند.
این در حالی است که پیام های مقامات دولت آمریکا درباره این موضوع همچنان متناقض و پراکنده است. کریس رایت، وزیر انرژی دولت ترامپ، هفته گذشته در مصاحبه ای با فاکس نیوز گفت که “درک” او از دستور رئیس جمهور این است که او فقط به “آزمایش سیستم ها” اشاره کرده است. او گفت که این آزمایشها «انفجار هستهای به حساب نمیآیند»، بلکه شامل آزمایش کامل اجزای یک سلاح بدون ایجاد واکنش زنجیرهای است.
اما کمتر از چند روز بعد، ترامپ در مصاحبه ای در برنامه «60 دقیقه» داستان متفاوتی را بیان کرد و مدعی شد که روسیه و چین «به طور مخفیانه آزمایش های هسته ای انجام می دهند» و ایالات متحده نیز «همین کار را انجام خواهد داد، اما آشکارا و آشکار». او گفت: «آنها در حال آزمایش زیرزمینی هستند، جایی که مردم دقیقاً نمی دانند چه خبر است. “فقط کمی لرزش احساس می شود.”
آنتونی روجیرو، یکی از مقامات سابق شورای امنیت ملی در دولت ترامپ که بر مسائل منع اشاعه نظارت داشت، گفت که پیام ترامپ اساساً تلاشی برای ایجاد “نوعی تعادل” در برابر نگرانی هایی است که در سال های اخیر علناً در مورد فعالیت های هسته ای روسیه و چین مطرح شده است. در گزارشهای وزارت امور خارجه و وزارت دفاع ایالات متحده در چند سال گذشته، ادعاهایی مطرح شده است که نشان میدهد روسیه و چین احتمالاً آزمایشهای «فوق بحرانی» انجام دادهاند. آزمایشهایی که بر اساس معاهده منع جامع آزمایشهای هستهای ممنوع هستند. اما این ادعاها هرگز توسط اسناد قطعی و غیرقابل انکار تأیید نشده است.
سناتور تام کاتن، نماینده جمهوریخواه و یکی از چهرههای نزدیک به دولت ترامپ، فراتر رفت و در بیانیهای مدعی شد که جان رتکلیف، رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا به او گفته است که ارزیابیهای اطلاعاتی نشان میدهد که روسیه و چین هر دو «آزمایشهای فوقبحرانی سلاحهای هستهای» را انجام دادهاند. وی این آزمایش ها را بخشی از تلاش های این دو کشور برای نوسازی زرادخانه های هسته ای خود عنوان کرده است. رتکلیف نیز در پیامی کوتاه در شبکه های اجتماعی ادعای ترامپ را تایید و به گزارش های عمومی مقامات آمریکایی استناد کرد. نه دفتر سناتور کاتن و نه سیا به درخواست ها برای توضیح بیشتر پاسخ ندادند.
از سوی دیگر، برخی از تحلیلگران درباره قوت این ادعاها ابراز تردید می کنند. جیمز اکتون، مدیر برنامه سیاست هستهای در بنیاد کارنگی برای صلح بینالمللی گفت: «بسیار دشوار است که بگوییم کشوری واقعاً آزمایشهای بسیار کم قدرت انجام میدهد یا خیر». وی تاکید می کند که حتی در صورت انجام چنین آزمایش هایی، این فعالیت ها لزوما تهدیدی مستقیم برای امنیت ایالات متحده محسوب نمی شوند. به گفته وی، آزمایشهایی با این سطح انرژی اغلب با هدف بررسی ایمنی و پایداری زرادخانه هستهای و نه توسعه نسل جدید تسلیحات انجام میشود. اکتون تصریح کرد: ترجیح ما این است که چنین آزمایش هایی انجام نشود اما این امر بازدارندگی هسته ای آمریکا را به طور جدی تضعیف نمی کند.
