در بحبوحه این تحولات جهانی، اقتصاد ایران این کشور با چالش های ساختاری عمیق دست و پنجه نرم می کند. بازار سرمایه ایران با نوسانات شدید و رفتار هیجانی خود در تضاد آشکار با ثبات و قابل پیش بینی بودن بازارهای جهانی مانند آمریکا است. از سوی دیگر صنعت پسته که زمانی نماد موفقیت صادراتی ایران بود، امروز به عاملی برای تخلیه منابع آبی کشور تبدیل شده است. مصرف 5000 مترمکعب آب برای تولید هر تن پسته در کشوری که دارای «تنش آبی شدید» است، سؤالات جدی را در مورد ادامه این مدل توسعه ایجاد می کند.
در بخش صنعت، خودروسازان ایرانی در دام فناوری های قدیمی گرفتار شده اند، در حالی که زنجیره ارزش جهانی به سرعت به سمت خودروهای برقی و هوشمند در حال حرکت است. این چالش های داخلی در شرایطی ظاهر می شود که تجارت جهانی نیز با رکود مواجه است و شاخص مدیران خرید به پایین ترین سطح خود در شش ماه گذشته رسیده است. مجموعه این تحولات ضرورت بازنگری اساسی در مدل های توسعه اقتصادی را بیش از پیش آشکار می کند.
نسخه جدید جهانی شدن
ورود جهان به حوزه عدم قطعیت و نوسانات مختلف اقتصادی و سیاسی باعث شده است که مدیران کسب و کار در تصمیم گیری در مورد استراتژی های آینده تردید کنند. از این رو موسسه ارنست اند یانگ در گزارشی به این موضوع پرداخته است که جهان از نظر ژئوپلیتیکی به کدام سمت حرکت می کند و چه سناریوهایی پیش روی آن قرار دارد. بنابراین به نظر می رسد جهان از تعادل قدیم به موازنه جدید می گذرد و تحلیل ها حکایت از شکل گیری شکل جدیدی از جهانی شدن دارد. از سوی دیگر، بررسیها نشان میدهد که وضعیت آینده جهان مجموعهای از سناریوها خواهد بود و مدیران کسبوکار باید آماده تغییرات و تصمیمهای سخت در این مورد باشند.
تفاوت های ساختاری بازار سهام ایران و آمریکا
تحلیل رفتار بازار سرمایه در ایران و آمریکا تفاوت های ساختاری عمیقی را آشکار می کند. نمودارهای تجمعی جریان های پول واقعی در یک دوره ده ساله دو الگوی کاملاً متضاد را نشان می دهد.
در بازار آمریکا این شاخص از حدود 1 در سال 2014 به بیش از 2 در سال 2024 روندی باثبات و قابل پیش بینی رسیده که حاکی از جریان مداوم و بلندمدت سرمایه است. برعکس در بازار ایران این نسبت در بیشتر سال ها منفی بوده و تنها در سال های 2019 و 2020 با جهش های هیجانی به اعداد 7 و 6.7 رسیده است. این نوسان شدید حاکی از عمق کم بازار و غلبه رفتار انبوه است.
حتی در یک سناریوی خوش بینانه، نمودارها در ایران قله های شدید و سقوط سریع را به ثبت رسانده اند، در حالی که روند رشد در ایالات متحده کند و ثابت بوده است. نتیجه این است که بازار آمریکا ثبات و اتکا را تولید می کند، اما بازار ایران به دلیل ساختار کم عمق خود به امواج هیجانی ورود و خروج سرمایه وابسته است و این موضوع گذار به سمت توسعه مالی پایدار را به چالش می کشد.
چالش آبی تولید پسته
ایران با سابقه ای طولانی در تولید پسته همواره به عنوان یکی از پیشگامان در این زمینه شناخته شده است. اما امروزه این محصول ارزشمند به چالشی بزرگ برای منابع آبی کشور تبدیل شده است.
ایران در وضعیت «فشار آبی» قرار دارد و تولید پسته که بین 4000 تا 5000 مترمکعب آب در هر تن مصرف میکند، دیگر با واقعیتهای اقلیمی کشور سازگاری ندارد. حتی با استفاده از سیستم های آبیاری مدرن، مصرف آب به سختی به 3000 متر مکعب در تن کاهش می یابد.
اگرچه صادرات پسته سالانه بین 1 تا 1.7 میلیارد دلار درآمد ارزی دارد، اما این رقم در مقایسه با هزینه واقعی مصرف آب ناچیز است. گسترش باغات پسته در استان های خشکی مانند کرمان باعث افت شدید سطح آب های زیرزمینی، فرونشست زمین و شور شدن خاک شده است.
شواهد نشان می دهد پسته کاری در ایران در حال تبدیل شدن از یک فعالیت سودآور به هدر دادن منابع ملی است. ادامه این روند نه تنها باعث ایجاد درآمد پایدار نمی شود، بلکه به نابودی آب و خاک و آینده کشاورزی کشور می انجامد. به نظر می رسد زمان تصمیم گیری سخت برای تغییر اساسی سیاست های کشاورزی فرا رسیده است.
چالش بزرگ خودروسازان قدیمی
صنعت خودروی جهان در میانه یک گذار تاریخی از مدل های سنتی به خودروهای الکتریکی پیشرفته است. این تحول، غولهای خودروسازی غربی را در «برزخ» قرار داده است. زیرا مدل قدیمی در حال تخریب است و مدل جدید هنوز به طور کامل جایگزین نشده است.
در این میان صنعت خودروی ایران در وضعیت نامناسب تری قرار دارد. به دلیل تحریم ها و عدم سرمایه گذاری در فناوری های جدید، این صنعت در حلقه بسته با قطعه سازان سنتی قفل شده است. تمرکز بر ساخت قطعات برای خودروهای بنزینی قدیمی همچنان ادامه دارد زیرا زنجیره ارزش جهانی به سرعت به سمت قطعات و نرم افزارهای تعریف کننده EV حرکت می کند. بدون تغییر استراتژیک اساسی، نقش آینده ایران در بهترین حالت به صادرکننده قطعات کم ارزش در حاشیه این توسعه عظیم محدود خواهد شد.
کاهش شدید تجارت جهانی در ماه اکتبر
شاخص مدیران خرید سفارشات صادراتی جدید تولید شده توسط S&P Global به پایین ترین سطح خود در شش ماه گذشته رسید، در حالی که انقباض تجارت از آوریل ادامه دارد. یعنی همان زمانی که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا تعرفه های تجاری خود را اعلام کرد.
بر اساس این گزارش، کاهش فعالیت های تجاری در همه بخش ها مشاهده شده است، اما تولید با سرعت بیشتری کاهش یافته است. و این کاهش در صادرات بخش تولید در حالی رخ داده است که تولید جهانی همچنان به رشد متوسطی ادامه می دهد. که به معنای افزایش تقاضای داخلی در کشورهای جهان است.
کاهش اعتماد تولیدکنندگان نیز بر همین روند تاکید دارد. خوش بینی تولیدکنندگان نسبت به تولید سال آینده به کمترین میزان خود از آوریل رسیده است و به نظر می رسد با وجود توافق تجاری بین چین و آمریکا که در ماه گذشته صورت گرفت، تولیدکنندگان همچنان چشم انداز محتاطانه ای برای آینده دارند.
داده های ماه اکتبر نه تنها نشان دهنده رکود تجارت، بلکه ترس صنایع از آینده است.
