زنگ خطر کاهش جمعیت هنوز در گوش ما زنگ می زند. بر اساس گزارش مرکز آمار، با توجه به تداوم کاهش فرزندآوری در کشور، نرخ رشد جمعیت بین سالهای 1400 تا 1405 به کمتر از یک درصد و تا 0.72 درصد رسیده است.
به گزارش ایران، چندی پیش دبیر ستاد ملی جمعیت در نشست خبری خود گفته بود اگر بحث کاهش جمعیت را حل نکنیم، در سال 95 ایران فقط 31 میلیون نفر، عربستان 300 میلیون نفر و پاکستان 900 میلیون نفر خواهد بود. به همین دلیل مشوق ها و سیاست هایی که منجر به رشد جمعیت می شود بسیار مهم است.
دولت برای حل این بحران طرح های تشویقی را اجرا کرده است. اعطای تسهیلات بانکی، واگذاری زمین و فروش خودرو به مادر، اعطای خانه مؤسسه و بیمه رایگان به مادران دارای 3 فرزند و… از جمله مشوق های فرزندآوری است، اما طرح های تشویقی فرزندآوری به این موارد محدود نمی شود.
اخیرا دبیر ستاد کشوری جمعیت از طرح جدید دولت به نام کارت مادر امید خبر داده است. وی دغدغه ها، چالش ها و راهبردهای جدید دولت در حوزه سیاست های جمعیتی کشور را به تفصیل بیان می کند. تمرکز بر شکاف عمیق بین آرزوی بچه دار شدن مردم و واقعیت نرخ باروری فعلی و معرفی سازوکار حمایتی جدید تحت عنوان طرح «کارت امید مادر» از مهم ترین موضوعات است. این طرح به عنوان گامی عملی به منظور تسهیل فرزندآوری و حمایت از نهاد خانواده در سالهای اولیه زندگی کودک طراحی شده است.
گفتمان بچه دار شدن در جامعه بسیار مهم است. نگاه سنتی و فرهنگی جامعه ایران همواره کودک را موهبتی الهی و عاملی برای تداوم نسل و برکت زندگی معرفی کرده است.
مرضیه وحیددستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیت در این باره می گوید: فرزند هدیه خداوند است، امید و انگیزه را در زندگی تقویت می کند و تحکیم روابط عاطفی در خانواده نیز با حضور فرزند تقویت می شود؛ این گفتمان باید توسط رسانه ها ترویج شود.
دبیر ستاد کل جمعیت کشور با اشاره به نتایج «پیمایش ملی ارزشها و نگرشهای ایرانیان» تأکید میکند: بر اساس این نظرسنجی، مردم ایران بهطور میانگین ۲.۵ فرزند را ایدهآل میدانند؛ در حالی که در حال حاضر کمتر از ۱.۵ فرزند دارند و اگر موانع از سر راه خانوادهها برداشته شود، افزایش تمایل جامعه به سمت و سوی خانوادهها محقق میشود. 2.5 فرزند، نرخ باروری کشور به طور خودکار از 2.1 فراتر می رود و به سطح جایگزینی می رسد.
لزوم رفع موانع در فرزندآوری
برخی معتقدند عوامل اقتصادی و اجتماعی در بچه دار شدن نقش دارد، اما به نظر می رسد این موضوع نقش عمده ای در بچه دار شدن ندارد. به عنوان مثال، برخی از استان های ثروتمندتر با درآمد بالاتر در کشور، در مقایسه با برخی استان های با درآمد کمتر، سرانه باروری کمتری دارند. یا در کلان شهرها با نگاهی کلی به سرانه کودکان در مناطق کم برخوردار یا مرفه شهر متوجه می شویم که بحث اقتصادی تنها یکی از عوامل موثر است.
نگرش و بینش مردم نسبت به پدیده فرزندآوری نیز در این امر نقش اساسی دارد. وحید دستجردی با تاکید بر رفع موانع اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی توضیح می دهد: بحث جمعیت یک موضوع چند بعدی است و بسته های سیاستی باید به تدریج موانع را از سر راه خانواده ها بردارد، سیاست های جمعیتی باید «مسئله محور» باشد؛ باید ببینیم مشکل مردم کجاست و چگونه می توان آن را اصلاح کرد. شورا به این نتیجه رسیده است که هزینه های آغاز زندگی کودک مهمترین مانع برای بچه دار شدن برای بسیاری از خانواده ها به ویژه طبقه متوسط و خانواده هایی است که در تنگنای اقتصادی قرار دارند.
مهم ترین دغدغه خانواده ها به ویژه اقشار متوسط و کم درآمد، مربوط به هزینه های سنگین سال های اولیه زندگی کودک است. این هزینه ها شامل پوشاک، غذا، بهداشت و مراقبت های اولیه است. یکی از مصادیق عینی فشار اقتصادی محسوس ناشی از تورم بر خانواده ها، افزایش سه برابری قیمت کالاهای اساسی کودکان مانند پوشک در سال 1403 است.
دبیر ستاد کل جمعیت کشور با اشاره به مصادیق فشار اقتصادی بر خانواده ها می گوید: در سال 1403 قیمت پوشک سه برابر شد و در ابتدای سال باعث نگرانی جدی مردم شد. به گفته دبیر ستاد کل جمعیت کشور، این جهش قیمت ها، برنامه ریزی برای بچه دار شدن مجدد یا حتی حفظ فرزند فعلی را برای خانواده ها سخت می کند.
اهمیت حمایت از والدین در سالهای اولیه زندگی کودک
وحید دستجردی با بیان اینکه ستاد ملی جمعیت کشور برای حمایت از خانواده ها در فرزندآوری به ویژه در سال های اولیه زندگی به سمت طراحی نظام جدید حمایتی حرکت کرده است، گفت: نتیجه این بررسی ها طراحی «کارت امید مادر» بود و این کارت به تمام مادران کشور در تمام مناطق جغرافیایی و از هر نواحی جغرافیایی و از هر نقطه شروع دنیا اعطا شده است. هر تعداد فرزند و هر تعداد فرزند، واجد شرایط دریافت این کارت خواهند بود.
وی توضیح میدهد: در قانون جمعیت جوانان، مشوقهای زیادی مانند زمین یا خودرو برای فرزند سوم به بالا تعریف شده است و حتی در مناطقی از کشور که نرخ باروری بالاست، این مشوقها حذف شده است، اما در «کارت امید مادر»، این حمایت شامل همه مادران و همه فرزندان میشود؛ از فرزند اول تا آخرین فرزند، مادران دو میلیون تومانی به صورت دو ماهه تامی به مادران پرداخت میشوند. این کارت به نام مادر صادر میشود، در حالی که معمولاً کارتهای حمایتی به سرپرست خانوار داده میشود و بیشتر سرپرستان را مردان تشکیل میدهند.
