بعدی- ابونصر محمد فارابی یکی از نوابغ ایرانی و از چهره های برجسته فرهنگ ایرانی است که در علوم مختلف خدمات بسیاری به تاریخ ارائه کرده است. او به عنوان یکی از بزرگترین فیلسوفان تاریخ شناخته می شود.
بر اساس گزارش فردا، فرهنگ ایران زمین به حدی رونق داشته که علاوه بر خود ایرانیان، دیگران نیز از سفره این فرهنگ بزرگ بهره برده اند. گواه این موضوع، شخصیت های مهم فرهنگی و علمی ایران هستند که تأثیر بسزایی در رشد علم و فرهنگ در سراسر جهان داشته اند.
فارابی: معلم دوم و ارسطویی ایران
فارابی در سال 872 میلادی در فاراب به دنیا آمد. فاراب که امروز بخشی از قزاقستان است در گذشته متعلق به ایران بوده است. فراب واژه ای فارسی است به معنای زمینی که از آب قنات سیراب می شود. پدر فارابی از فرماندهان لشکر سامانی بود و خود او از همان ابتدا در فرهنگ ایرانی پرورش یافت. محیط فرهنگی و جغرافیایی آن ناحیه که بخشی از تمدن ایرانی در آن روزگار به شمار می رفت، بستر مناسبی را برای آموزش زبان های فارسی و عربی و همچنین آشنایی با سنت های مختلف فکری فراهم کرد. فارابی در چنین فضایی شکوفا شد و از همان آغاز جوانی علاقه عمیقی به فلسفه و موسیقی و علوم نظری نشان داد.
در دوران نوجوانی و جوانی نشانه هایی از هوش فلسفی و توانایی تأمل در مسائل انتزاعی در او دیده می شد. به دلیل نبود مراکز علمی بزرگ در فاراب، او نیز مانند بسیاری از طلاب و جویندگان علم آن زمان به سرزمین های فرهنگی و فعال تری رفت. دوران اولیه کسب علم را در شهر مرو گذراند. از همان روزهای آغازین علم، استعداد شگفت انگیز اندوزی در یادگیری همه را شگفت زده کرد. در دورانی که علم غرب به تدریج از شرق به دست می آمد، شخصیتی مانند فارابی تبدیل به ستاره ای شد که تأثیر بسیار مهمی در پیشرفت علم در سراسر جهان بر جای گذاشت.
فارابی را یکی از مهم ترین فیلسوفان تاریخ می دانند. او در واقع اولین کسی بود که فلسفه غرب را به معنای دقیق کلمه وارد فرهنگ ایرانی و اسلامی کرد. به همین دلیل بود که بسیاری از اهل علم به او لقب «معلم دوم» دادند; در واقع «معلم اول» لقبی بود که در مغرب زمین به ارسطو داده شد و از این جهت فارابی را معلم دوم ملقب کردند.
فارابی کوشید میان اندیشه یونانی و جهان بینی اسلامی پیوندی منطقی و عقلانی برقرار کند. از نظر او عقل و وحی مکمل یکدیگرند; عقل بشری می تواند راه را برای درک بهتر حقیقت ارائه شده در دین و وحی باز کند. این دیدگاه او را به شخصیتی تأثیرگذار و مؤسس در میان فیلسوفان مسلمان تبدیل کرد.
یکی از مهمترین آثار فارابی کتاب المدینه الفضله است که در آن تصویری از یک جامعه آرمانی ارائه کرده است. این جامعه شبیه به مدینه فاضله افلاطون است، اما با ویژگی هایی هماهنگ با فرهنگ اسلامی. به گفته فارابی سعادت انسان تنها در جامعه ای امکان پذیر است که رهبری آن را فردی دانا، آگاه، آگاه به خیر و شایسته هدایت مردم باشد.
فارابی علاوه بر فلسفه در علم منطق نیز نقش تعیین کننده ای داشت. او نظام منطقی ارسطو را نظام مندتر کرد و در قالب مجموعه ای آموزشی و قابل فهم برای دانشمندان و دانشجویان جهان اسلام عرضه کرد. همچنین او را یکی از دانش پژوهان نادر موسیقی می دانند. کتاب موسیقی فاخر او یکی از جامعترین و علمیترین آثار موجود درباره موسیقی در تمدن اسلامی است و موسیقی را از جنبههای نظری، ساختاری و تأثیری که موسیقی بر روان انسان میگذارد، تحلیل میکند.
مورخان از ساده زیستی فارابی بسیار یاد کرده اند. می گویند بیشتر وقت خود را صرف مطالعه و تفکر می کرد و به مقام و مال توجهی نداشت. بسیاری از حاکمان به او مناصب و ثروت می دادند، اما او فضیلت تفکر، تنهایی و تحقیق را بیش از هر چیز دیگری ارج می نهاد.
مرگ فارابی یکی از مرگ های عجیب است. در روایتی در حالی که 80 سال داشت در مسیر سفری که از دمشق آغاز کرده بود توسط راهزنان مورد سرقت قرار گرفت. راهزنان علاوه بر اینکه فارابی داروساز را از او گرفتند، شخصاً او را نیز کشتند. سرانجام با تلاش حکام شام، راهزنان دستگیر و همگی در آرامگاه فارابی به دار آویخته شدند.
