با پیدایش شیوه ای از تئاتر و اجرا به نام تئاتر خصوصی، تئاتر ایران حفره ای پیدا کرد که برخلاف سینما به این سادگی ها پر نمی شد. تئاتر خصوصی برای شکل گیری و ادامه حیات به عنصر اجرایی به نام تهیه کننده نیاز داشت. عنصری که سابقه و پیشینه آن در تئاتر به اندازه سلف خود در سینما کم است و نبود آن بیش از هر چیز به دلیل کمبود چرخه عرضه و تقاضای تئاتر و عدم خودکفایی اقتصادی آن است.
به گزارش هم میهن، با همه این تفاسیر سالن های خصوصی و این روزها حتی تئاترهای دولتی از حضور تهیه کنندگانی که نام و آوازه شان گاهی آنقدر بالا می رود بهره می برند که می توانند گمنامی گروه های نمایشی و مخاطب عام را جبران کنند. تئاترها را جذب می کند. تهیه کنندگان عرصه سینما که فراموش نکرده اند تئاتر ایران برای بقای خود نیازمند حمایت است. حمایت هایی که از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت هنری و اداره کل هنرهای نمایشی صورت می گیرد، در فرهنگ لغت آن ها به نظارت و ممیزی تبدیل شده و اهالی تئاتر را به حضور تهیه کنندگان حتی رغبت کرده است. برای اجرا در سالن های دولتی که در عرصه سینما شهرت دارند.
در جدیدترین نمونه، مجید مجیدی کارگردان سرشناس سینما، خالق «بچه های آسمان»، «باران»، «بید مجنون»، «آواز گنجشک ها» و… تولید کننده نمایش «روال عادی» است. نوشته ژان کلود کریر و ترجمه اصغر نوری. به کارگردانی کیارش روست. نمایشی که از پنجشنبه 30 اردیبهشت در سالن چارسوی مجموعه تئاتر شهر روی صحنه می رود. در ادامه نگاهی به نمایش «روال عادی» و حضور اهالی سینما در جایگاه تهیه کنندگان تئاتر انداخته ایم.
نقد ساختارهای مدیریت قدرت در عصر مدرن
نمایشنامه «روال عادی» نوشته ژان کلود کریر، فیلمنامه نویس مشهور فرانسوی، همکار لوئیس بونوئل، موسس و مدیر مدرسه ملی سینما، داستان نویس و نمایشنامه نویس است. «روال عادی» هم از نظر فرم و هم از نظر محتوا نوعی نمایش مینیمال است، اما موضوع مورد بحث متن، درک عمیق و دقیق نویسنده از آن و چالش های به ظاهر ساده است، اما هوشمندانه برای رویارویی با این دو شخصیت طراحی شده است. نمایش (مخبر و کمیسر) و حاشیه های تزئینی ظریف و مینیاتوری طراحی شده در حاشیه اعمال شخصیت ها که گواه درک تدریجی و پنهان آنها از بی معنی بودن جایگاه آنها در کل سیستم امنیتی است. اثری چالش برانگیز هم برای گروه اجرایی و هم برای مخاطب. انجام داده است. چالشی که محمدرضا خاکی کارگردان سرشناس تئاتر در تابستان 1388 یک بار با حضور مسعود کرفیس و ایوب آقاخانی به عنوان بازیگر در سالن سایه مجموعه تئاتر از پس آن برآمد و نمایشی خاطره انگیز را به تماشاگران عرضه کرد. از “روال عادی”. این بار و در بهار 1403 اما باید منتظر ماند و دید که گروه جوان به تهیه کنندگی مجید مجیدی چگونه با اجرای «روال عادی» ژان کلود کریره کنار می آیند.
سابقه تولید اهالی سینما در عرصه تئاتر
حضور اهالی سینما در عرصه تئاتر به عنوان تهیه کننده را می توان به اوایل دهه 90 جستجو کرد. زمانی که جهانگیر کوثری در سال 1392 نمایش “مرغ باران” به کارگردانی پری صابری را تولید کرد، فصل جدیدی را در تولید تئاتر رقم زد. او این تجربه را در سال ۱۳۹۷ با پری صابری تکرار کرد و تولید نمایش «کوروش» را بر عهده گرفت. حضور کمال تبریزی به عنوان تهیه کننده در کنار نمایش «جهات متنوع» به کارگردانی نادر فلاح از دیگر موارد استفاده اهالی تئاتر از اهالی سینما به عنوان تهیه کننده بود که در سال ۱۳۹۷ به وقوع پیوست.
از دیگر چهره‌های سرشناس سینما که در سال‌های اخیر وارد عرصه تئاتر شده‌اند می‌توان به پرویز پرستویی، هادی حجازی فر، نوید محمدزاده، سعید روشی و آزاده صمدی اشاره کرد. هنرمندانی که سابقه حضورشان در تئاتر به عنوان بازیگر از گرایش آن به حمایت از اهالی تئاتر بی تاثیر نبوده است. در این میان مواجهه با عناوینی چون منوچهر هادی یا کریم امینی تهیه کننده تئاتر می تواند برداشت دیگری را به همراه داشته باشد. این تصور که حضور چهره های مشهور سینما یا موسیقی در کنار گروه های تئاتر، افرادی که به اعتبار خود به عنوان یک چهره شناخته شده برای تهیه کنندگی در کنار یک گروه تئاتر تکیه می کنند، گاهی بیش از هر چیز دیگری، برای تحریک کنجکاوی تئاتر است. مخاطب برای تماشای آن اثر و لزوماً به معنای تامین مالی گروه و تضمین هزینه های انجام شده نیست.
در واقع کاری را انجام می دهند که برخی گروه های تئاتر ترجیح می دهند. گروه هایی که ترجیح می دهند در تبلیغات خود تنها از نام و شهرت یک فرد به عنوان تهیه کننده استفاده کنند و از او انتظار پوشش هزینه های تولید را ندارند. از سوی دیگر در برخی گروه ها تولیدکننده همان سرمایه گذار است. آن که بودجه را تامین می کند و به جای پول خرج شده، خود را صاحب اثر می داند و انتظار دارد چهره های مورد علاقه اش به عنوان بازیگر در نمایش حضور داشته باشند. در مدلی دیگر، چهره های جوان سینما که پایگاه و خاستگاهشان تئاتر بود، برای حمایت از هنرجویان تئاتر وارد گود می شوند و تولید نمایش هایشان را بر عهده می گیرند تا این گروه های جوان با دغدغه کمتری نمایش های خود را در سالن های خصوصی روی صحنه ببرند. در این صورت، در واقع در غیاب حمایت سیستماتیک دولت از گروه‌های نمایشی، هنرمندانی که سابقه فعالیت در عرصه هنرهای نمایشی را دارند و موفق به کسب جایگاه قابل‌اعتباری در عرصه سینما شده‌اند، با حساسیت بیشتری به این مقوله می‌اندیشند. حمایت از تولید و اجرای آثار نمایشی.
در غیاب کلاس
اما تولید تئاتر در ایران ایجاب می کند که صنف مشخص و زیرساخت های قانونی مشخصی برای تعریف سازوکار فعالیت خود داشته باشد و تا زمانی که تعریف درست و دقیقی برای مفهوم تهیه کننده در تئاتر وجود نداشته باشد، نمی توان انتظار داشت که تهیه کننده آگاه باشد. از وظایف او حتی گروه اجرای نمایش هم می داند که این فرد قرار است چه مسئولیتی را در گروه به عهده بگیرد و چگونه می تواند به رشد اقتصادی کارشان کمک کند. بنابراین تا زمانی که تولیدکنندگان تئاتر در ایران نه صنفی دارند و نه انجمنی، در خانه تئاتر و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و منابع آموزشی و حتی یادگیری تجربی در این زمینه وجود ندارد. در نتیجه تعریف روشنی از وظایف و مسئولیت های این شغل وجود ندارد.
