سبدی خالی از سوخت پاک خودرو / استفاده اجباری از خودروی‌ بنزین‌سوز در بازار بی‌گزینه

به گزارش اختاز نیوز به نقل از روزنامه دنیای اختاز، در شرایطی که بسیاری از کشورها به سرعت در حال گذار از خودروهای بنزینی به سمت فناوری های پاک مانند خودروهای برقی و هیبریدی هستند، ایران همچنان در ایجاد سبد سوخت متنوع با محدودیت های جدی مواجه است. آنچه مشخص است بنزین و CNG دو رکن اصلی سبد سوخت کشور هستند. این در شرایطی است که روند مصرف نشان می دهد CNG در سال های اخیر به حاشیه رفته و سهم آن در جبران رشد مصرف بنزین به شدت کاهش یافته است. موضوعی که تبعات آن را می توان در افزایش فشار بر شبکه عرضه بنزین دید.

به اعتقاد برخی دست اندرکاران، در بازار خودرو از سال 97، روند تولید خودروهای دوگانه سوز داخلی تقریبا متوقف شده و تنها چند خودرو گازسوز با هزینه بالا در خطوط تولید باقی مانده اند. محصولاتی که به دلیل اختلاف قیمت کم بنزین و گازوئیل و همچنین تفاوت قیمت قابل توجه با مدل های بنزینی مورد استقبال مصرف کنندگان قرار نگرفت. اکنون با حذف سهمیه بنزین در خودروهای جدید و کاهش یارانه سوخت، بسیاری از مالکان به فکر تعویض خودروهای بنزین سوز خود افتاده اند. اما نبود گزینه های جذاب در بازار این مسیر را به بن بست تبدیل کرده است.

خودروهای هیبریدی و برقی که می توانند نقش مهمی در این دوره گذار ایفا کنند، بیش از یک سال است که وارد کشور نشده اند و برخلاف سیاست های تسهیل گری دولت سیزدهم، دولت چهاردهم نیز علاقه ای به این فناوری ها نشان نداده است. از سوی دیگر ساختار تعرفه ای موجود کمکی به جذابیت بازار نمی کند. جایی که کف تعرفه واردات برای خودروهای بنزینی 20 درصد و برای خودروهای هیبریدی تنها 15 درصد تعیین شده است، اما با وجود همین تفاوت اندک، نبود سیاست مشخص و مسدود شدن مسیر واردات، عملا حق انتخاب مصرف کننده را محدود کرده است.

در بخش تولید داخلی هم شرایط بهتر نیست. در حالی که دنیا رقابت را به سمت برقی‌سازی و هیبریدی سوق داده است، اما در عمل، بازار ایران تنها با محصولات بنزین‌سوز مواجه است و گزینه گازسوز مقرون به صرفه وجود ندارد. این ناهماهنگی در عرضه و کمبود تنوع سوخت حاصل سال‌ها بی‌توجهی سیاست‌گذاران به اصلاح ساختار سوخت و بی‌توجهی به واقعیت‌های اقتصادی از جمله رشد مصرف بنزین، افزایش تعداد خودروها و محدودیت ظرفیت تولید سوخت پاک در کشور است.

با این حال، پس از سال ها تأخیر، به نظر می رسد نشانه هایی از بازنگری سیاست ها وجود دارد. در «برنامه جامع تامین و تخصیص حامل های انرژی شبکه حمل و نقل کشور» که مهرماه سال جاری به تصویب دولت رسید، راه های برون رفت از بحران کنونی چند تعریف شده است. از جمله، بازگشت سیاستگذار به «توسعه سوخت گاز» از مسیر تبدیل کارگاهی خودروهای بنزینی به گازسوز، اصلاح شکاف قیمتی بین بنزین و بنزین برای ایجاد انگیزه برای مصرف و همچنین الزام خودروسازان به تولید حداقل 15 درصد محصولات خود به صورت گازسوز. اگرچه در این قطعنامه به استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی نیز اشاره شده است، اما بسیار کمرنگ و فاقد مکانیزم اجرایی واضح است. موضوعی که نشان می دهد سیاست گذار هنوز تصمیم قاطعی برای گذار به سوخت پاک نگرفته و همچنان بین ضرورت های اقتصادی، محدودیت های صنعتی و فشار رشد مصرف بنزین سرگردان است.

در چنین شرایطی و با وجود محدود بودن سبد سوخت، نبود برنامه منسجم و اشتباهات مکرر سیاستی، همچنان مصرف کنندگان با کمترین حق انتخاب مواجه هستند. وضعیتی که نه تنها به کمبود بنزین دامن می زند، بلکه روز به روز فاصله ایران را از روند جهانی «انتقال انرژی» بیشتر می کند.

سهم حامل های انرژی در سبد سوخت

همانطور که گفته شد، هیئت وزیران در تاریخ 6 مهرماه «برنامه جامع تأمین و تخصیص حامل‌های انرژی شبکه حمل‌ونقل کشور» را براساس بند یک ماده 46 ماده 46 قانون تصویب کرد که در تاریخ 22 مهرماه به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد.

در جدول شماره 2 این برنامه «سهم هر حامل انرژی از سبد سوخت بهینه حوزه حمل و نقل کشور» ذکر شده است که بر این اساس سهم بنزین که در سال جاری 52.34 درصد در نظر گرفته شده است، در دو سال آینده به ترتیب به 51.83 درصد و 51.21 درصد کاهش می یابد. هدف گذاری سهم این حامل انرژی در سال 1407 یعنی پایان برنامه هفتم توسعه 50.50 درصد ترسیم شده است.

سهم نفت و گاز که در سال جاری 31.76 درصد است، در سال آینده به 31.23 درصد و در سال 1395 به 30.77 درصد خواهد رسید که سهم این حامل انرژی در سال پایانی برنامه هفتم به 30.35 درصد کاهش می یابد.

اما جزئیات این جدول نشان می دهد که سهم دو حامل انرژی یعنی گاز طبیعی و برق در حال افزایش است. سهم گاز طبیعی در سال جاری با 13.36 درصد، در سال 1405 به 14.13 درصد و در سال 1406 به 14.94 درصد افزایش می یابد و پیش بینی می شود در سال 1407 سهم آن به 15.79 درصد برسد.

سهم برق که در سبد سوخت امسال 0.38 درصد است در سال آینده به 0.53 درصد و در سال 1395 به 0.67 درصد می رسد که این سهم در سال 1407 به 0.81 درصد افزایش می یابد.

این کاهش کمتر از 2 درصدی برای بنزین و کمتر از 1.5 درصدی برای نفت و گاز در یک دوره چهار ساله از منظر جهانی بسیار کند است. در بسیاری از کشورها از اتحادیه اروپا گرفته تا چین و ترکیه برنامه های ده ساله ای در نظر گرفته شده است که سهم سوخت های فسیلی بین 10 تا 30 درصد کاهش یابد و در برخی کشورها نیز هدف حذف کامل موتورهای احتراق داخلی تا سال 2030 تا 2035 است.

همچنین افزایش سهم برق از 0.38 درصد به 0.81 درصد در چهار سال در سطح جهانی تقریباً «نامرئی» تلقی می شود. به گفته بسیاری از کارشناسان در این مصوبه تمرکز اصلی سیاستگذار بر مدیریت مصرف بنزین است نه انتقال انرژی.

الگوی جهانی ترکیب سبد سوخت

آنچه مشخص است این است که ترکیب سبد سوخت حمل و نقل در کشورهای مختلف توسط سیاست گذاران انرژی با توجه به مواردی مانند الگوهای مصرف انرژی، سیاست های زیست محیطی و سطح توسعه فناوری های سوخت جایگزین طراحی می شود. آنچه در سال‌های اخیر بیشتر مشهود بوده کاهش وابستگی بسیاری از کشورها به سوخت‌های فسیلی و کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای و حرکت به سمت متنوع‌سازی منابع سوخت و برقی‌سازی ناوگان حمل‌ونقل است. اگرچه سطح این تغییر در مناطق مختلف جهان متفاوت است. زیرا عوامل اقتصادی و زیرساختی نقش تعیین کننده ای دارند. در اینجا به ترکیب سبد سوخت چند کشور مختلف در آسیا، اروپا و آمریکا اشاره می کنیم که نشان از غالب بودن سوخت در این کشورها دارد.

در آمریکا، بنزین همچنان سوخت غالب است و حدود 88 درصد از کل سوخت مصرفی خودروها را تشکیل می دهد. سهم گاز طبیعی و سوخت های زیستی مانند اتانول و بیودیزل کمتر از 10 درصد است. سیاست ایالات متحده بر گسترش وسایل نقلیه الکتریکی است و هدف فدرال این است که تا سال 2035، بیش از نیمی از خودروهای جدید کاملاً الکتریکی باشند. به همین دلیل رشد سریع سهم برق در سبد سوخت دهه آینده پیش بینی می شود.

در ژاپن، وضعیت متفاوت است. این کشور با محدودیت منابع داخلی و تمرکز بر کاهش آلاینده ها توانسته است تنوع بیشتری در سبد سوخت ایجاد کند. سهم بنزین همچنان بالاست و حدود 75 درصد است اما خودروهای هیبریدی حدود 20 درصد از ناوگان مسافری را تشکیل می دهند. سهم خودروهای تمام برقی نیز حدود دو تا سه درصد است و در حال افزایش است. ژاپن از سوخت های گازی مانند CNG یا LPG در مقیاس محدود، عمدتاً برای تاکسی ها استفاده می کند، اما تمرکز آینده این کشور بر روی سلول های سوختی هیدروژنی است.

ترکیه یکی از نمونه های موفق در حرکت به سمت سوخت های جایگزین است. با توجه به نفوذ بالای LPG در ناوگان خودروهای شخصی، حدود 45 درصد از مصرف سوخت کشور را LPG تشکیل می دهد، در حالی که سهم بنزین کمتر از 35 درصد و گازوئیل حدود 20 درصد است. این ترکیب خاص به دلیل سیاست کاهش قیمت LPG و سرمایه گذاری در زیرساخت های گسترده توزیع در شهرها است. اگرچه در بلندمدت، ترکیه همچنین قصد دارد تا سال 2030 به تدریج سهم خودروهای الکتریکی را به 15 درصد افزایش دهد، اما LPG همچنان بخش بزرگی از این سبد باقی خواهد ماند.

در بین کشورهای اروپایی، آلمان و هلند دارای گرایش های کاملاً به اصطلاح سبز هستند. در آلمان سهم بنزین حدود 45 درصد، گازوئیل 40 درصد و خودروهای برقی و هیبریدی در مجموع حدود 15 درصد است. سیاست های سختگیرانه زیست محیطی اتحادیه اروپا و هدف حذف خودروهای بنزینی تا سال 2035 به وضوح مسیر تغییر را مشخص کرده است. در هلند، وضعیت حتی پیشرفته تر است. سهم بنزین حدود 30 درصد، گازوئیل 20 درصد و برق بیش از 45 درصد از ناوگان جدید است. زیرساخت های عمومی شارژ و مشوق های مالیاتی قوی نقش کلیدی در این تغییر ایفا کرده است.

بنابراین مقایسه این کشورها نشان می دهد که مسیر جهانی به سمت کاهش مصرف بنزین و افزایش نقش برق، سوخت های زیستی و گاز طبیعی در حال حرکت است. کشورهایی مانند ترکیه با LPG یا ژاپن با فناوری‌های هیبریدی راه‌های مختلفی را انتخاب کرده‌اند، اما هدف نهایی آنها کاهش وابستگی به بنزین و حرکت به سمت سوخت‌های پاک‌تر است.

آیا تولید دوگانه سوز افزایش می یابد؟

در ادامه این گزارش با احسان جانمحمدی، دبیر انجمن صنفی CNG گفت و گو کردیم تا از سهم حامل های انرژی در سبد سوخت کشور مطلع شویم.

جانمحمدی با اشاره به اینکه در حال حاضر سهم CNG در سبد سوخت کشور حدود 11 تا 11.5 درصد و مابقی به بنزین اختصاص دارد، به دنیای اقتصاد گفت: طبق ماده 46 برنامه هفتم توسعه قرار است سهم CNG به 15 درصد و خودروهای برقی تا نیم درصد برسد.

جانمحمدی در پاسخ به این سوال که آیا در حال حاضر زیرساختی برای توسعه مشعل های گازی وجود دارد یا خیر؟ وی گفت: بله وجود دارد؛ حدود 2 هزار و 350 جایگاه CNG و 4.5 میلیون خودروی دوگانه سوز فعال است که این ظرفیت می تواند روزانه حدود 40 میلیون متر مکعب گازوئیل معادل 40 میلیون لیتر بنزین تامین کند، در حالی که فروش فعلی فقط 15.8 میلیون مترمکعب در روز است. سیاست های قیمت گذاری بنزین و تغییر رفتار مصرف کننده، استفاده از CNG کاهش یافته و مصرف بنزین افزایش یافته است.

دبیر انجمن صنفی سی.ان.جی در کشور با تاکید بر اینکه خودروسازان تولید خودروهای دوگانه سوز را به شدت کاهش داده اند، دلیل این امر را تشریح کرد: دلیل اصلی این کاهش، اختلاف قیمت زیاد خودروهای دوگانه سوز و تک سوخت حدود 200 میلیون تومان و رفع اجبار دولت برای تولید این نوع خودروها است.

وی ادامه داد: اگرچه قطعات وجود دارد و امکان تولید وجود دارد، اما چون تکلیف قانونی برداشته شده است، خودروسازان برای رفاه حال خود تنها حدود دو تا سه درصد از تولید را به دوگانه سوز اختصاص داده اند؛ سایپا این سهم را به صفر رسانده است، هرچند امسال گفته است که به پنج درصد افزایش می یابد.

جانمحمدی با اشاره به دهه 80 و اجبار قانونی دولت گفت: در دهه 80 دولت به صورت قانونی خودروسازان را موظف کرد 30 درصد از تولید خود را به خودروهای CNG اختصاص دهند و این باعث رشد سریع حوزه گاز شد. اما اکنون با رفع این اجبار، تولید خودروهای دوگانه سوز رو به کاهش است».