بارش شدید باران مدیترانه ای در هفته آینده به دلیل خشکسالی طولانی و کاهش نفوذپذیری خاک، خطر وقوع سیلاب ناگهانی در مناطق غرب و جنوب غرب کشور را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد.
به گزارش فارس؛ بر اساس اجماع مدل های پیش بینی هواشناسی، از دوشنبه تا پنجشنبه هفته آینده مقدار قابل توجهی رطوبت از مدیترانه و دریای سرخ به سمت غرب و جنوب غرب ایران حرکت می کند.
این الگو معمولاً مبنای شکل گیری بارندگی های شدید و کوتاه مدت به ویژه در مناطق کوهستانی و تپه ماهوری است. کارشناسان تاکید می کنند که گستردگی این بارندگی ها به هیچ وجه به معنای جبران کمبود آب در کشور نیست و نباید منجر به شکل گیری تصور “ترس” یا بازگشت شرایط عادی آب شود. زیرا مسئله اصلی مدیریت منابع آب و مدیریت صحیح ورودی و خروجی آب است نه افزایش موقتی بارندگی.
این در حالی است که بسیاری از نقاط کشور در شرایطی قرار دارند که به دلیل خشکسالی طولانی مدت، بارندگی کم پاییزی و از بین رفتن نفوذپذیری خاک، حتی بارندگی های متوسط نیز می تواند موجب رواناب شدید و سیلاب های ناگهانی شود. این ترکیب شرایط پیش رو را به شدت حساس می کند و نیاز به آمادگی دارد
چرا باران های آینده می تواند خطر سیل را افزایش دهد؟
الف) کاهش نفوذپذیری خاک پس از یک دوره خشکسالی، بر اساس مطالعات میدانی در کشورهای مختلف، دوره های خشکسالی طولانی مدت می تواند نفوذپذیری خاک را بین 40 تا 57 درصد کاهش دهد. خاک خشکی که پوشش گیاهی خود را از دست داده است به سرعت پوسته پوسته می شود و توانایی جذب بارندگی اولیه را ندارد. در چنین شرایطی، بارندگی کمتر از 20 تا 30 میلیمتر در ساعت میتواند فوراً رواناب ایجاد کند و منجر به جریانهای سریع سطحی شود.
ب) پدیده آب گریزی سطحی در خاک (Hydrophobicity) در مناطق خشک و کم بارش، لایه های سطحی خاک آب را دفع کرده و به اصطلاح «آب گریز» می شوند. این پدیده که به طور گسترده در کالیفرنیا، استرالیا و آب و هوای مدیترانه ای ثبت شده است، باعث می شود نزولات جوی با سرعت بیشتری از سطح زمین عبور کند و به جای نفوذ بر روی زمین جاری شود.
این فرآیند سرعت تشکیل سیل را افزایش می دهد و حجم بیشتری از گل و لای را وارد آبراهه ها می کند. ج) شباهت الگو به رویدادهای سیل ناگهانی جهانی. یک مثال شناخته شده از این رفتار در Montecito، کالیفرنیا (2018) رخ داد. جایی که حدود 24 میلی متر باران تنها در 15 دقیقه روی خاک خشک و آسیب دیده ناشی از آتش سوزی بارید و باعث سیل شدید و رانش گل شد و 23 نفر جان باختند.
این رویداد نشان می دهد که شدت متوسط بارندگی می تواند در شرایط خشکسالی طولانی مدت به بلایای محلی تبدیل شود. حال با توجه به خشکی پاییز امسال در بسیاری از استان های غربی و جنوب غربی ایران می توان الگوی مذکور را کاملاً تعمیم داد. پیوند وضعیت ایران با داده های علمی و الگوی بارندگی مدیترانه ای.
بارانهای مدیترانهای معمولاً دو ویژگی حساس دارند: شدت زیاد در مدت زمان کوتاه و ورود امواج شدید رطوبتی که با برخورد به ارتفاعات زاگرس باعث بارش ناگهانی باران میشوند. این ترکیب در شرایط فعلی کشور که با کاهش نفوذپذیری خاک، ضعف پوشش گیاهی تابستانی و وقوع آتش سوزی های پراکنده همراه است، ظرفیت ایجاد سیل را دوچندان می کند.
پیشبینی میشود در چنین شرایطی رواناب سریعتر تشکیل شود، آبراهها و کانالها زودتر فعال شوند و ظرف چند دقیقه سیلابهای محلی رخ دهد. این نوع سیل ها فرصت واکنش و مدیریت بحران را تا حد زیادی محدود می کند. مناطقی که بیشترین خطر سیل در بارندگیهای پیش از رژیم رطوبتی مدیترانهای را دارند و تجربه بارندگیهای سالهای گذشته نشان میدهد که بیشترین خطر سیل، روانابهای سنگین و رانش گل در استانهای زیر وجود دارد:
غرب کشور: کرمانشاه، کردستان، لرستان، ایلام
جنوب غربی: خوزستان، چهارمحال و بختیاری
شمال غربی: آذربایجان غربی، زنجان، همدان
محدوده های زاگرس میانه: با احتساب مناطق شیب دار با پوشش گیاهی ضعیف و روستاهای دامنه تپه با بارندگی کم در سال گذشته و امسال، روستاهای مجاور رودخانه های فصلی، مسیل ها و آبراهه ها و همچنین شیب دار و کوهپایه ها در راس رتبه بندی خطر قرار دارند.
چرا این بارندگی ها کم آبی کشور را جبران نمی کند؟
علیرغم شدت بالای بارندگی، سه عامل مانع از بهبود چشمگیر وضعیت منابع آبی کشور می شود: نفوذ کم خاک خشک که اجازه ورود آب به لایه های زیرین را نمی دهد. رواناب سریع و از دست دادن سطح، که باعث می شود بخش زیادی از بارش از چرخه آب شیرین خارج شود.
چالش مدیریت مخازن سدها که دارای موانع عملیاتی در کنترل ورودی و خروجی هستند. به همین دلیل اگرچه این بارندگی ها ممکن است آب رودخانه ها و مسیل ها را موقتاً پر از آب کند، اما تأثیر مؤثر و بلندمدتی بر منابع زیرزمینی ندارد.
