احمد شاملو؛ نابغه‌ای که شعر ناب خلق کرد

بعدی- کمتر شاعر معاصری را می توان یافت که نامش به اندازه احمد شاملو بوده باشد. شاملو به دلیل اهمیت مناظر گوناگون، یکی از برجسته ترین شاعران تاریخ ادبیات فارسی بوده است.

بر اساس گزارش فردا، احمد شاملو در 30 آذر 1304 در تهران به دنیا آمد و در 11 مرداد 1379 در کرج درگذشت. شعر و زندگی احمد شاملو پیوسته مورد انتقاد روشنفکران و منتقدان قرار گرفته است. علیرغم اینکه طیف های مختلفی از دیدگاه های مختلف به نقد شاملو پرداخته اند، اما تقریباً همه به اهمیت و زیبایی شعر او اذعان دارند.

نابغه ای که شعر ناب آفرید

شاملو زندگی پرفراز و نشیبی داشت. دوران کودکی خود را با مهاجرت های اجباری از شهری به شهر دیگر گذراند. به دلیل شغل پدرش که افسر ارتش پهلوی بود به شهرهای زیادی سفر کرد و سرانجام به تهران بازگشت. همین موضوع باعث شد که از نظر تحصیلی به جایی نرسد و درس را نیمه کاره رها کند.

به گفته شاملو، در اولین برخوردش با ادبیات، شعری از پل آلوار خواند و عاشق ادبیات شد. در دهه بیست با نیما یوشیج آشنا شد و به جرگه دوستداران و مریدان نیما پیوست. آشنایی با نیما درهای جدیدی را به روی شاملو گشود و ادبیات را با جدیت بیشتری ادامه داد. با این حال دیری نپایید که شاملو از جرگه نیماییان منشعب شد و راه جدیدی برای خود گشود.

شاملو در سال 1329 نوعی شعر سرود که در نهایت به شعر شاملویی یا شعر سپید معروف شد. این نوع شعر بیشتر متاثر از ترجمه اشعار غربی بود و شاملو که از ابتدا با مواجهه با ادبیات غرب به ادبیات علاقه داشت، به نوعی زمینه این جریان را داشت. با وجود این، شاملو هرگز خود را در حد یک مقلد تنزل نداد و ریشه های اساسی شعر خود را در ادبیات کلاسیک فارسی یافت.

شاملو علاوه بر سرودن شعر به تحقیق و ترجمه و فیلمنامه نویسی نیز پرداخت و در کنار همه اینها به یک فعال سیاسی تمام عیار تبدیل شد. فعالیت های سیاسی او از دوران جوانی او را آزار می داد. در واقع باید گفت که مهر سیاست از کودکی به نوعی بر پیشانی احمد زده می شد. او هنوز کودک بود که او و پدرش ساعت ها توسط ماموران جعفر پیشه وری در آذربایجان جلوی جوخه اعدام قرار گرفتند. در زمانی که فرقه دموکرات آذربایجان با توطئه روسیه سعی در جدا کردن آذربایجان از ایران داشت، شاملو و پدرش از مبارزان علیه روسیه و پیشاوری بودند. شاملو بارها از زندان گذشت و بخش عمده ای از زندگی خود را با فعالیت های سیاسی گذراند.

مواضع سیاسی و ادبی شاملو بارها مورد انتقاد قرار گرفته است. بسیاری از صاحب نظران به جز کتاب کوچک، پژوهش های شاملو را پژوهش های ضعیف دانسته اند. اما او به عنوان یک شاعر کار متفاوتی انجام داده است. شاملو شعر غرب را با ادبیات فارسی پیوند داد. اگر شعر را پدیده ای می دانیم که در زبان رخ می دهد، باید شاملو را یکی از نوابغ عصر خود بدانیم. او بسیار تحت تأثیر ادبیات کلاسیک فارسی به ویژه حافظ و ابوالفضل بیهقی قرار گرفت. زبان قوی اشعار شاملو حاصل سالها تأمل در ادبیات کلاسیک فارسی است. او شاعری است که زبان را کاملاً تابع ادبیات کرد و به قول ابوالحسن نجفی در کنار حافظ بیش از دیگران به جوهره شعر نزدیک شد.

شعر شاملو به اندازه ای به ادبیات ناب نزدیک شد که در بسیاری از موارد حتی نیازی به تصاویر شاعرانه نداشت. وقتی شاملو می‌نویسد که «دشمن تو نیستم، دشمن تو نیستم، تو را انکار می‌کنم»، زبان کارکردی شعری فراتر از همه هنرهای ادبی داشت. اشتباه نیست اگر یکی از نقاط قوت اصلی شعر شاملو را در استفاده از زبانی بدانیم که خود به خود به ذات ادبیات نزدیک بود.