پهپاد شاهد ۱۳۶ چگونه آمریکا و روسیه را به مهندسی معکوس وادار کرد؟

به گزارش خبرگزاری به گزارش میهن تجارت، رشد قدرت پهپاد جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر جایگاه «پهپاد شاهد» را به یکی از مهم ترین مولفه های قدرت بازدارندگی کشور تبدیل کرده است. تحولی که با رسانه سازی برخی بازیگران به عنوان یک تهدید منطقه ای مطرح می شود، اما مقامات ایرانی بارها تاکید کرده اند که این استراتژی پهپاد تهران ماهیت دفاعی و بازدارندگی دارد و جمهوری اسلامی هرگز شروع به جنگ نخواهد کرد.

از جمله دستاوردها پهپاد ایران، هواپیماهای بدون سرنشین خودکشی شهید 131 و شهید 136 نقش تعیین کننده ای پیدا کرده است. سرعت توسعه فناوری پهپاد در ایران در مقایسه با سابقه بیش از صد ساله این صنعت در جهان نشان می دهد که تهران با تکیه بر بومی سازی و نوآوری کم هزینه توانسته فاصله خود را با قدرت های بزرگ نظامی به میزان قابل توجهی کاهش دهد. مسیری که معادلات نظامی منطقه و جهان را تحت تاثیر قرار داده است.

کاربرد عملی پهپاد شهید ابتدا در رزمایش «پیامبر اعظم» و سپس در عملیات واقعی به ویژه عملیات «وعده صادق» آشکار شد. ماموریت اصلی این است هواپیماهای بدون سرنشین خودکشی اشباع و تضعیف سامانه های پدافند هوایی دشمن است. قابلیتی که امکان عبور موشک های بالستیک و کروز را فراهم می کند. استفاده گسترده از پهپاد شهید 136 با برد بیش از هزار کیلومتر نقطه عطفی در استراتژی عملیاتی ایران محسوب می شود.

در فضای رسانه ای غرب نیز بارها موضوع تلاش برخی کشورها برای الگوبرداری از این موضوع مطرح شده است هواپیماهای بدون سرنشین ذکر شده است. کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، چین، ترکیه و روسیه به طور مستقیم یا غیرمستقیم به توسعه مهمات سرگردان ارزان قیمت روی آورده اند. نکته مهم اینجاست که آنچه که منبع یا مهندسی معکوس است، معمولاً نسل‌های قدیمی‌تر فناوری است، نه سیستم‌های فعلی.. این فرآیند به جای اینکه به عنوان یک تهدید تلقی شود، از منظر تحلیلی نشانه ای از اثربخشی طراحی اولیه و موفقیت معماری مهندسی آن است.

ویژگی های منحصر به فرد پهپاد رجوع به فرستنده شود قدرت هایی مانند آمریکا و روسیه به سمت مهندسی معکوس و مدل سازی آن حرکت کرده اند. این موضوع با توسعه پهپاد “لوکاس” در آمریکا و نسخه “گران-2” در روسیه تایید می شود.

پهپاد ارزان قیمت شاهد آمریکا و روسیه را مجبور به مهندسی معکوس کرد

اهمیت استراتژیک پهپاد شهید 136 به میدان جنگ محدود نمی شود. قیمت پایین این پهپاد که بین 20 تا 50 هزار دلار تخمین زده می شود در کنار راندمان عملیاتی بالا و قابلیت حمله گروهی (Swarm) آن را به یک مدل جهانی تبدیل کرده است. این ویژگی ها حتی قدرت هایی مانند ایالات متحده و روسیه را به سمت مهندسی معکوس و مدل سازی پهپاد شاهد سوق داده است. این موضوع با توسعه پهپاد “لوکاس” در آمریکا و نسخه “گران-2” در روسیه تایید می شود.

دونالد ترامپ در سفر به قطر همچنین اعلام کرد که به شرکت های آمریکایی دستور داده است که از ایران در تولید پهپاد الگو بگیرند. تمجید کرد هواپیماهای بدون سرنشین ایرانی گفت: من در مورد چیزی صحبت می کنم که 35 تا 40 هزار دلار قیمت دارد و می توان هزاران هواپیما از آن پرواز کرد. وال استریت ژورنال در گزارشی با عنوان «هر کشوری می خواهد پهپاد مرگبار شهید را کپی کند» تاکید کرد که شهید 136 به دلیل قیمت پایین و قابلیت تولید انبوه، به الگویی جدید برای ارتش های جهان تبدیل شده است.

تحلیلگران نظامی معتقدند موفقیت پهپاد نشانه تغییر الگوی جنگ های مدرن است. جایی که ابزارهای ارزان قیمت و تولید انبوه مبتنی بر جنگ نامتقارن بر سیستم های دفاعی گران قیمت و پیچیده غلبه می کنند. ناتوانی سامانه های پدافند هوایی پیشرفته در رهگیری مؤثر هواپیماهای بدون سرنشین شهید در عملیات های اخیر نشان می دهد که ایران با تمرکز بر خلاقیت های بومی، به یکی از تاثیرگذارترین بازیگران در آینده نبردهای هوایی تبدیل شده است.

در ادبیات نوین دفاعی به سختی می توان سیستمی را یافت که بتواند به اندازه شهید 136 بفهمد. “جنگ کم هزینه – بازده بالا” بازتعریف عملیاتی این پهپاد ممکن است از نظر صنعتی پیچیده نباشد، اما از نظر مهندسی سیستم و فلسفه رزمی، یکی از هوشمندترین طراحی های دو دهه اخیر به حساب می آید.

فلسفه طراحی شهید 136 مبتنی بر منطق «مصرف کنترل شده» است. بر خلاف هواپیماهای بدون سرنشین کلاسیک طراحی شده برای بازگشت به پایگاه، این پهپاد از زمین به بالا طراحی شده است تا در لحظه برخورد به بخشی از سلاح تبدیل شود. در این دیدگاه مهندسی، سازه باید به اندازه کافی سبک باشد تا برد پرواز را افزایش دهد، به اندازه کافی ساده باشد تا امکان تولید انبوه را فراهم کند، و به اندازه کافی پایدار باشد که حتی با سیستم های هدایت ساده نیز عملکرد دقیقی داشته باشد. نتیجه این رویکرد، تولد است پهپاد به جای تکیه بر فناوری های گران قیمت، بر “هوش در حذف پیچیدگی های غیر ضروری” متکی است.

طراحی بال دلتا این پهپاد یکی از مهم ترین نقاط تمایز آن است. این فرم آیرودینامیک باعث توزیع مناسب فشار هوا بر روی سطح بال، افزایش پایداری در پروازهای طولانی و کاهش نیاز به سطوح کنترلی پیچیده می شود. در عمل، شهید 136 با همان طراحی می تواند ساعت ها در پروفیل پروازی پایدار و نسبت توان به توان مناسب باقی بماند. بد و مقاومت هوا ایجاد می کند. این به معنای مصرف سوخت کمتر، برد بیشتر و قابلیت اطمینان بالاتر ماموریت است.

بدنه این پهپاد از کامپوزیت های سبک پلیمری ساخته شده است. موادی که هم وزن کلی سازه را کاهش می دهند و هم بازتاب امواج رادار را محدود می کنند. نتیجه این انتخاب مهندسی کاهش سطح مقطع راداری و اختلال در کیفیت سیگنال برگشت رادارهای دشمن است، به ویژه زمانی که پهپاد در ارتفاع پایین و در پس زمینه صدای زمین پرواز می کند. در چنین شرایطی سیستم های تشخیص با سیگنال های ضعیف و ناپایدار مواجه می شوند و این تاخیرهای جزئی به یک مزیت تاکتیکی مهم در میدان عمل تبدیل می شود.

موتور شهید 136 عمداً ساده و جمع و جور طراحی شده است. این انتخاب صرفا یک تصمیم مهندسی بود، نه یک محدودیت. تمرکز اصلی بر تعادل وزن، مصرف سوخت و قابلیت اطمینان بوده است. موتورهای پیچیده تر، اگرچه سریعتر نیرو تولید می کنند، اما هزینه، استهلاک و احتمال خرابی بالاتری دارند. از طرفی موتور این پهپاد برای پرواز یکنواخت و پایدار بهینه شده و نسبت قدرت به وزن آن به گونه ای تنظیم شده است که در سرعت کروز بالاترین راندمان را ایجاد کند. این ویژگی به این پرنده اجازه می دهد تا مسافت های طولانی را با حداقل منابع طی کند و در عین حال علامت صوتی و حرارتی محدودی از خود به جا بگذارد.

در بخش کلاهک، منطق طراحی مبتنی بر “هدایت انرژی” است، نه فقط ایجاد انفجار. تمرکز بر تخریب متمرکز باعث می شود انرژی آزاد شده به جای پراکنده شدن بی هدف، مستقیماً در هدف تخلیه شود. این رویکرد نسبت جرم به اثر را افزایش می دهد و پهپاد را به ابزاری کارآمد برای تخریب زیرساخت های حساس تبدیل می کند. آن هم با حداقل حجم مواد منفجره در مقایسه با سلاح های کلاسیک.

دشواری ردیابی شاهد 136 بیش از آن که مربوط به مفهوم مطلق “نامرئی” باشد، به ترکیب چندین عامل فنی مربوط می شود. پرواز در ارتفاع پایین، سطح مقطع راداری کوچک، امضای حرارتی محدود و قابلیت پرواز گروهی، سیستم های دفاعی را با شرایط نابرابر مواجه می کند. رادارهایی که برای شناسایی اهداف بزرگ و پرسرعت طراحی شده اند در برخورد با اهداف کوچک، کم سرعت و نزدیک به زمین دارای تاخیر هستند و این تاخیر در میدان واقعی نقش تعیین کننده ای دارد. مهمتر اینکه هزینه هر موشک رهگیر چندین برابر هزینه ساخت این پهپاد است و همین موضوع بعد اقتصادی جنگ را به نفع استفاده کننده از چنین سامانه هایی تغییر می دهد.

اما داستان هواپیماهای بدون سرنشین بمب گذار انتحاری ایرانی تنها به شهید 136 محدود نمی شود. رونمایی از پهپادحدید 110» که به «دالاهو» نیز معروف است نشان داد که مسیر توسعه متوقف نشده و وارد مرحله جدیدی شده است.این پهپاد بر اساس تجربیات نسل های گذشته ساخته شده است اما تفاوت اساسی آن در استفاده از موتور جت است و این تغییر صرفاً افزایش سرعت نیست، بلکه تغییر کاملی در فلسفه عملکرد است. حدید 110 با سرعت بسیار بالاتر، زمان رسیدن به هدف را به حداقل می رساند و پنجره واکنش سامانه های پدافندی را کوچکتر می کند. در چنین شرایطی، مفهوم غافلگیری از یک تاکتیک به یک ویژگی ذاتی سیستم تبدیل می شود.

برد پرواز اعلام شده برای این پهپاد حدود 350 کیلومتر و مدت پرواز آن حدود یک ساعت است، البته در زمینه تجهیزات نظامی معمولاً مشخصات واقعی به طور کامل در رسانه ها اعلام نمی شود. همین سطح از اطلاعات موجود نیز نشان می دهد که ایران هواپیماهای بدون سرنشین پیستون آهسته به سمت هواپیماهای بدون سرنشین موتور جت به سرعت حرکت کرده است و این یک جهش نسلی است، نه یک ارتقاء جزئی.

خلاصه این تحولات نشان می دهد که شهید 136 نه تنها یک ابزار پرنده، بلکه نماد یک تفکر نظامی است. این تفکر مبتنی بر کاهش هزینه، افزایش فشار روانی بر دشمن و ایجاد عدم تعادل اقتصادی در میدان نبرد است. حدید 110 یا دالاهو ادامه همان مسیر است اما در نسلی سریعتر و پیچیده تر. وقتی قدرت های دیگر مجبور به تقلید از یک الگوی خاص می شوند، این فقط یک رقابت فنی نیست، بلکه نشانه آن است که آن الگو توانسته است بخشی از قوانین بازی را تغییر دهد.

در این زمینه صنعت پهپاد ایران را می توان یکی از مناطقی دانست که مرحله مصرف فناوری را پشت سر گذاشته و به مرحله طراحی و نفوذ استراتژیک رسیده است. راهی که به نظر نمی رسد در آینده نزدیک متوقف شود.