بعدی- تصویر پیکان وانتی که توسط زمین بلعیده شده بود در 29 دسامبر مورد توجه قرار گرفت. این اتفاق در حالی رخ داد که مدت هاست کارشناسان از پیشرفت فرونشست در جنوب تهران و سایر نقاط ایران صحبت می کنند. اما آیا واقعا رکود بود؟
بر اساس گزارش فردا، در نیمه های شب پنجشنبه 29 دی 1404، قسمت قابل توجهی از زمین در خیابان ولدخانی، در مرز غربی شهرک ولیعصر، منطقه 18 تهران، ترک برداشت. اندازه منطقه ریزش 10 متر و عمق 1.5 متر اعلام شد و 3 خودرو آسیب دید. البته پس از رسیدن وضعیت آب در ایران به نقطه بحرانی، کارشناسان بارها تاکید کرده اند که: جنوب تهران به ویژه در مناطق 18 و 19 بیشترین میزان فرونشست مشاهده می شود. اما مشکل تنها بحران آب و خشک شدن سطح آب زیرزمینی نیست، بلکه به سال ها مدیریت و مهندسان غیرمتخصص برمی گردد. علاوه بر این، اگرچه برخی رسانه ها از این پدیده به عنوان فرونشست یاد می کنند، اما آنچه در ولدخانی رخ داد، فرونشست نیست. ضمن بررسی این حادثه باید بیان کرد که بحران های طبیعی مانند فرونشست و فروچاله چگونه رخ می دهد و شهر با چه چالش هایی مواجه است.
تصویر ویروسی یک ون که به داخل چاله سقوط کرد
مهدی زارع رئیس مرکز پیش بینی زلزله موسسه بین المللی زلزله شناسی در گفتگو با به گزارش میهن تجارت وی به بررسی این موضوع پرداخت و گفت: فروچاله از آنجایی که ماهیت محلی و نقطهای دارد، لزوماً کمبود آب زیرزمینی دلیل اصلی آن نیست. در هر مورد می توان بررسی کرد که آیا کمبود آب زیرزمینی و فرونشست باعث ایجاد فروچاله شده است یا عواملی مانند حفر تونل یا دلایل دیگر در شکل گیری آن نقش داشته است.
اتفاقی که در ولدخانی افتاد یک فروچاله است
مهدی زارع به به گزارش میهن تجارت گفت: وی ادامه داد: استفاده از واژه فرونشست برای انواع سکونتگاه های سطح زمین مشکل علمی ندارد، اما نکته قابل توجه این است که وقتی گفته می شود فرونشست بیش از سی سانتی متر در منطقه ای از تهران رخ داده است، به معنای نوعی فرونشست عمومی، گسترده و تدریجی در سطح زمین است؛ سکونتگاهی که به طور غیرمستقیم و غیر قابل مشاهده اثرات متفاوتی بر سطح زمین دارد. سطح زمین
وی افزود: در این نوع فرونشست، بخشی از زمین دچار فرونشست می شود و بخشی دیگر نه؛ در نتیجه ترک، شکستگی یا اختلاف ارتفاع در سطح زمین یا ساختمان های آن منطقه نمایان می شود، اتفاقی که اخیرا در ولدخانی تهران رخ داده، از این نوع نبوده و در واقع فروچاله محسوب می شود. ایجاد شده است. وجود چالههای قدیمی در نزدیکی سطح زمین، حفر تونل یا کانالهای زیرزمینی، پر کردن چالهها یا تسطیح یک منطقه با خاک دستی یا ترکیبی از چندین عامل از این دست، میتواند مبنایی برای تشکیل یک فروچاله باشد.»
فروچاله ولدخانی زنگ خطری برای ترک خوردن زمین اطراف آن است
این زلزله شناس گفت: به عنوان مثال ممکن است منطقه ای سال ها قبل مسطح شده باشد، سپس در سال های بعد تونلی برای مترو در آن حفر شده باشد و در نهایت مجموع این ناپایداری ها باعث ایجاد فروچاله شود، البته در مورد فروچاله اخیر مشخص نیست که حفر تونل مترو در آن نقش داشته است یا خیر. یک یا چند خودرو و حتی یک ساختمان را غرق می کند و خطرات جدی ایجاد می کند.”
وی افزود: باید توجه داشت که اگر منطقهای دارای فرونشست کلی و تدریجی باشد، خطر فروچالهها در بخشهایی از آن نیز افزایش مییابد، به عبارت دیگر، اگر ده سال اخیر شهر تهران بررسی شود، میتوان دریافت که فروچالههای زیادی در مناطقی رخ داده است که قبلاً در معرض همان فرونشست تدریجی بودهاند و دلیل این امر این است که فرونشستپذیری زمین به تدریج افزایش مییابد.
بارندگی شدید پس از خشکسالی نقش مهمی در فروچاله ولدخانی داشت
زارع گفت: آخرین قطعه پازل در رویداد اخیر فروچاله، بارش شدید باران بود. در شهری مانند تهران که مدت هاست با بارش کم باران مواجه بوده است، وقوع یک دوره بارندگی شدید، جاری شدن آب در کانال ها و سطح زمین و مجموعه عواملی که قبلاً به آنها اشاره شد، دست به دست هم دادند تا یک فروچاله بزرگ را به وجود آوردند. چاله ای که چندین خودرو را بلعید. نکته قابل توجه این است که هنوز در دوره بارندگی شدید هستیم و عوامل ذکر شده همچنان وجود دارد. بنابراین احتمال وجود فروچاله های بیشتر به ویژه در نواحی مرکزی، جنوبی و جنوب غربی تهران همچنان زیر سوال است. به ویژه در مکان هایی که عملیات حفاری مترو، فاضلاب یا سایر پروژه های ساختمانی در حال انجام است.»
فروچاله ها برای مناطق شهری خطرناک تر از فرونشست هستند
وی افزود: اینکه بخواهیم بگوییم فرونشست خطرناکتر است یا فروچاله، ابتدا بستگی به این دارد که در مورد چه منطقه ای صحبت می کنیم. اگر منطقه شهری نباشد و ساخت و ساز وجود نداشته باشد، فرونشست یا فروچاله عمدتاً می تواند به منابع طبیعی و محیط زیست آسیب برساند. اما اگر منطقه شهری یا مسکونی باشد و جمعیت انسانی در آنجا زندگی یا رفت و آمد داشته باشند، این گودال می تواند خطرات و خسارات انسانی بسیار بیشتری ایجاد کند.
استاد پژوهشگاه بین المللی لرزه نگاری گفت: به عنوان مثال اگر در محل فروچاله خودرویی با سرنشین یا ساختمان مسکونی وجود داشته باشد، این پدیده می تواند مستقیماً تلفات جانی داشته باشد، از سوی دیگر، فرونشست به دلیل ماهیت تدریجی خود معمولاً منجر به تلفات مستقیم جانی نمی شود، اما پیامدهای گسترده ای دارد که یکی از مهم ترین آن ها ایجاد مخاطرات جانی و در صورت در نظر گرفتن خسارت جانی است. فروچاله ها تهدید مستقیم تری هستند، در حالی که فرونشست به تنهایی آسیب کمتری به انسان وارد می کند.»
فرونشست از نظر اقتصادی خطرناک تر است
وی افزود: اما اگر ریسک اقتصادی در نظر گرفته شود، فرونشست زمین می تواند تهدید بزرگتری تلقی شود، به عنوان مثال در منطقه 18 تهران یا مناطق مشابهی که بیشترین فرونشست را دارند، زیرساخت ها، جاده ها، مسیرهای بحرانی، خطوط انتقال برق و خطوط لوله همه در معرض تهدید هستند. فرونشست همچنین می تواند منجر به تشکیل فروچاله های جدید در همان منطقه شود.»
کاهش منابع آب زیرزمینی و سفره های زیرزمینی در ایران عامل فرونشست است
رئیس مرکز پیشبینی زلزله پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی گفت: کاهش منابع آب زیرزمینی و سفرههای زیرزمینی در ایران علت همه علل است، به عبارت دیگر دلیل تقریباً همه فرونشستها در مناطق مختلف کشور برداشت بیش از حد از سطح زیرزمینی است که این میزان برداشت در طول شصت سال گذشته بهطور مستمر افزایش یافته است. کمبود و افت شدید آب زیرزمینی است.»
او افزود: «اما در مورد فروچاله از آنجایی که این پدیده ماهیتی محلی و نقطهای دارد، لزوماً کمبود آب زیرزمینی دلیل اصلی آن نیست. در هر مورد می توان بررسی کرد که آیا کمبود آب زیرزمینی و فرونشست باعث ایجاد فروچاله شده است یا عواملی مانند حفر تونل یا دلایل دیگر در شکل گیری آن نقش داشته است. از طرفی در صورت عدم وجود زهکشی مناسب در محل ساخت و ساز و شهرسازی، ورود آب های سطحی یا زیرزمینی به داخل سایت چه در حین عملیات ساختمانی و چه پس از آن می تواند احتمال ایجاد فروچاله ها را افزایش دهد.
تزریق آب به منابع زیرزمینی ایران بیشتر شبیه شوخی است/آب نداریم
زارع گفت: یکی از اقداماتی که انسان برای حفظ و تثبیت سطح آب زیرزمینی و در نتیجه کاهش خطر فرونشست انجام می دهد، تزریق آب و سیالات به طور کلی به این جداول است که در این روش فاضلاب شهری و موارد مشابهی که خطر جدی برای سلامتی ندارند به سطح زیرزمینی بازگردانده می شوند. البته حتی در تهران نیز این اقدام انجام می شود و بخشی از احیای سطح آب زیرزمینی از طریق برگشت فاضلاب انجام می شود، اما میزان این احیاء بسیار کم و محدود است.
وی افزود: روش عملی و عمومی دیگری نیز برای تامین آب زیرزمینی وجود دارد که به آبخوان معروف است و توسط مرحوم دکتر کوثر مطرح شد؛ ایده ای که از نظر علمی و عملیاتی بسیار قابل توجه بود و طرح کلی این ایده بر این اساس بود که به جای ذخیره آب در پشت سدها، آب حاصل از بارندگی ها به سمت زیرزمینی هدایت و به سمت زیرزمینی هدایت شود.
وی ادامه داد: در نهایت با ذخیره آب در زیرزمین امکان استفاده در آینده فراهم می شود و شرایط به نحو مطلوب تری برای جلوگیری از فرونشست در زمان حاضر مدیریت می شود. این همان نظریه مرحوم پروفسور کوثر بود که در برخی مناطق از جمله استان فارس با نظارت مستقیم ایشان اجرا شد و نشان داد که این روش عملی و قابل اجرا است.
آبخواناعتراضی به ساخت سدی مطرح شد که حامیان جدی دارد
این زلزله شناس گفت: اما از آنجایی که این رویکرد در مقابل سدسازی مطرح شد و سدسازی نیز به دلیل امکان استفاده های متنوع از آب، حامیان جدی خود را داشت، در عمل سدسازی به سفره های زیرزمینی توجه بیشتری شد و همین روند تا امروز ادامه داشته است.
وی افزود: اما اگر هدف حفظ سطح آب زیرزمینی باشد، گریزی جز بازگشت فاضلاب همه شهرها به سطح آب زیرزمینی و اعمال روش های جدی تری مانند سفره های زیرزمینی وجود ندارد تا بتوان از فرونشست در سطح وسیع جلوگیری کرد و از سوی دیگر با پیشرفت در زمینه بازیافت و استفاده مجدد از آب به ویژه در شهرهای بزرگ، امکان برداشت قابل توجه آب از سطح زیرزمینی وجود دارد.
وی در پایان تاکید کرد: در حال حاضر تمامی شرکت های آب و فاضلاب به ویژه در شهرهای بزرگ مجبور هستند برای استخراج و استفاده از آب، مصرف آب را به مصارف غیر شرب محدود کنند که این شرکت ها می توانند همین فرآیندهای بازیافت آب را توسعه داده و گسترش دهند تا خطرات کاهش چشمگیر منابع آب زیرزمینی از جمله فرونشست را کاهش دهند.
