میهن تجارت- بورس اوراق بهادار تهران سالهاست که زیر سایه سنگین تحولات سال 1398 قرار گرفته است، هر رشد جدید بورس یادآور خاطرات تلخ 5 سال گذشته است، پیش از آنکه فرصتی برای کسب بازده سهامداران تلقی شود. این ترس پنهان اثر خود را در رفتار قیمت ها و مسیر حرکت پول واقعی گذاشته است.
نمودار خلاصه ورود و خروج نقدینگی خرد در سه رالی اخیر روایتی متفاوت از فراز و نشیب شاخص ها ارائه می دهد. از رالی 1401 تا صعود محتاطانه پاییز 1403 و در نهایت روند افزایشی چند ماه اخیر همه نشان می دهد که بازار در بلاتکلیفی گیر کرده است. تحلیل رفتار املاک در سه رالی اخیر حاکی از آن است که نه تنها اعتماد به بازار سهام برنگشته است، بلکه سرمایه گذاران بورس تهران بیشتر در نقش نوسانگرهای کوتاه مدت ظاهر می شوند. با این حال این سوال مطرح می شود که چه عواملی مانع از تبدیل شدن رالی ها به روندهای پایدار شده است و آیا بورس در آستانه عبور از این چرخه فرسایشی قرار دارد یا همچنان در خاطرات تلخ گذشته گیر خواهد کرد؟
ترس از تکرار 99
اولین رالی بازار پس از سال 99 که از نوامبر 1401 آغاز شد و تا اردیبهشت 1402 ادامه داشت، در فضایی شکل گرفت که بورس همچنان زیر سایه سنگین بی اعتمادی ناشی از سقوط های قبلی قرار داشت. در این دوره، خط کل پول واقعی با شیب منفی حرکت می کند و خروج مداوم نقدینگی خرد را نشان می دهد. این در حالی است که شاخص بورس از انتهای آبان ۹۹ درصد رشد کرد و سقف ۲ میلیونی را شکست. حجم بالای برداشت های ثبت شده در رالی مذکور بیانگر شرایطی است که بخش قابل توجهی از سرمایه گذاران واقعی ترجیح داده اند ریسک حضور در بازار را کاهش داده و سرمایه خود را به گزینه های کم ریسک یا بازارهای موازی منتقل کنند. علیرغم اینکه عوامل بنیادی در آن زمان بورس را حمایت می کردند، واکنش روانی بازار به نااطمینانی های گسترده اقتصادی و نبود چشم انداز روشن برای سودآوری شرکت ها باعث خروج پول ها تا اسفند 1300 شد. به خصوص که بانک مرکزی اصرار بر تثبیت نرخ 28500 تومانی نسبت به نرخ دلار داشت و در آن زمان، قیمت دلار با قیمت دلار در آن زمان رکورد شکسته شد. 100%
در اواسط رالی زمستانی 1401، شدت برداشت پول به اوج خود می رسد و نمودار به قعر منفی عمیق نزدیک می شود. پس از اینکه اختلاف دلار نیمه آزاد و نیمه آزاد در اسفند 1401 به کمترین حد ممکن رسید، ارزهای جدید با سرعت بالایی وارد بازار شدند. به خصوص که روابط سیاسی ایران با برخی کشورهای عربی بهبود یافت.
با عبور از این مرحله، چرخش ناگهانی خط انباشته پول واقعی به سمت بالا قابل مشاهده است. ورود پول واقعی در مدت زمان کوتاه، مجموع برداشت های قبلی را جبران نمی کند، بلکه کافی است سیگنال تغییر جو را به بازار ارسال کند. مقدار کل پول واقعی همزمان با شروع رشد قیمت ها به محدوده مثبت هر چند محدود می رسد و نشان می دهد که بخشی از سرمایه گذاران خرد پس از مشاهده نشانه های بازگشت بازار حاضر به پذیرش مجدد ریسک هستند.
بیشتر بخوانید: سامانه بومی معاملات سهام در راه است
با این حال، مقایسه حجم ورودی پول در این مرحله با عمق خروجی های قبلی به خوبی نشان می دهد که اعتماد از دست رفته به راحتی بازگردانده نشد و رالی اول بیشتر زاییده عوامل دیگری مانند رشد قیمت دلار بود تا ورود انبوه نقدینگی خرد. اما افزایش نرخ خوراک و افت 3.75 درصدی شاخص بورس در 27 اردیبهشت 1402 باعث کاهش بیشتر اعتماد از دست رفته در بورس اوراق بهادار تهران شد.
بازگشت سخت اعتماد
دومین رالی بورس پس از حوادث تلخ سال ۱۳۹۸ مربوط به پاییز سال گذشته بود که همزمان با روی کار آمدن اولین وزیر اقتصاد دولت چهاردهم و افزایش قیمت دلار تحت تاثیر عوامل خارجی، بورس تهران نیز از ابتدای آبان ماه وارد فاز صعودی شد. در این مرحله، بازار تجربه رالی قبلی را پشت سر گذاشته و سرمایه گذاران واقعی با احتیاط بیشتری به تحولات نگاه می کنند.
نمودار مجموع پول واقعی در ابتدای این دوره دیگر در سطوح منفی عمیق قرار ندارد و این نکته نشان می دهد که فشار فروش اولیه کاهش یافته است. ورود پول واقعی به بازار به تدریج آغاز می شود و با شیب ملایم اما ثابت افزایش می یابد. این رفتار را می توان نشانه بازگشت نسبی اعتماد با رویکرد صحیح همتی وزیر وقت اقتصاد دانست. اعتمادی که این بار قدم به قدم شکل گرفته است. در طول این رالی، مجموع ورودی پول واقعی به سطوح بالاتری نسبت به رالی اول می رسد و به حدود 118 میلیون دلار نزدیک می شود. این عدد از نظر مقایسه ای حائز اهمیت است، زیرا نشان می دهد بازار توانسته است بخشی از سرمایه گذاران خرد را برای مدت طولانی تری نزد خود نگه دارد. با این حال، این تجمع مصون از اصلاح نیست.
در میانه مسیر، نمودار افت قابل توجهی را ثبت می کند که نشان دهنده برداشت مقداری پول واقعی است. این رفتار بار دیگر بر ماهیت کوتاه مدت سرمایه گذاران خرد تاکید می کند. سرمایه گذارانی که با مشاهده اولین نشانه های اصلاح، ترجیح می دهند سود محقق شده را حفظ کرده و ریسک ادامه را کاهش دهند.
بیشتر بخوانید: بورس تهران در 8 روز متوالی روند صعودی را طی کرد
با این وجود، نکته قابل توجه در رالی دوم این است که انتهای نمودار بالاتر از انتهای رالی اول است. به عبارت دیگر حتی در زمان برداشت پول نیز به شدت دوره قبل نیست و بازار بازگشت سریع تری به تعادل را شاهد است. این موضوع می تواند نشان دهنده افزایش تدریجی تاب آوری سرمایه گذاران واقعی و کاهش ریسک سیستماتیک باشد. پدیده ای که برای شکل گیری روندهای باثبات در بورس اهمیت حیاتی دارد. اما استیضاح وزیر وقت اقتصاد، افزایش ریسک های سیاسی در پایان زمستان سال گذشته در کنار آغاز مذاکرات سیاسی ایران و آمریکا، نوساناتی را در بازار ایجاد کرد. اما آغاز جنگ 12 روزه ایران و اسرائیل باعث تضعیف اعتماد به دست آمده دوباره شد.
آیا اعتماد برمی گردد؟
رالی اخیر بورس که از انتهای شهریور ماه سال جاری آغاز شده و تاکنون ادامه دارد، در فضای بلاتکلیفی و انتظارات تورمی شکل گرفته است. نمودار تجمعی پول واقعی در این دوره نشان می دهد که نقدینگی خرد همچنان به بازار وارد می شود، اما شدت آن تفاوت معناداری با رالی دوم ندارد. مجموع ورودی پول واقعی به محدوده نزدیک به 115 میلیون دلار رسیده است. این نوسانات رفت و برگشتی در محدوده محدود نشان دهنده نوعی بلاتکلیفی در بین سرمایه گذاران خرد است. نه با بدبینی کامل از بازار خارج می شوند و نه موج جدیدی از ورود نقدینگی را با خوش بینی مطلق رقم می زنند.
رفتار پول واقعی در رالی اخیر را می توان بازتابی از شرایط کلان اقتصادی و سیاسی دانست که در آن سیگنال های متناقضی به بازار ارسال می شود. از یک سو انتظارات تورمی و جذابیت نسبی دارایی های واقعی مانع از خروج گسترده پول از بورس می شود و از سوی دیگر فقدان محرک های قوی و باثبات انگیزه لازم را برای ورود قوی سرمایه گذاران خرد ایجاد نمی کند. نتیجه این وضعیت، شکلگیری بازاری است که نقدینگی واقعی در سطح متوسط تثبیت شده و خردهفروشان بیشتر به نوسانات کوتاهمدت تمایل دارند.
مقایسه سه رالی اخیر نشان می دهد که بورس به تدریج به سمت بازگرداندن اعتماد حرکت می کند، اما این مسیر همچنان چالش برانگیز است. در رالی اول، خروج پول واقعی سنگین منجر به ورود پول قوی از زمستان 1401 شد، اما جریان نقدینگی محدود باقی ماند. در رالی دوم، اطمینان نسبی افزایش یافت و جریانات پولی پایدارتر شد، هرچند شکنندگی همچنان مشهود بود. در رالی سوم ثبات نسبی ورود پول به چشم می خورد اما بازار نتوانسته نمایش جدیدی در جذب نقدینگی واقعی داشته باشد.
در سه رالی اخیر، مجموع ورودی پول واقعی فاصله قابل توجهی با حجم خروجی های تاریخی از سال 2019 داشته است. این عدم تقارن نشان می دهد که بورس هنوز نتوانسته نقش پول واقعی را به عنوان موتور اصلی رشد احیا کند. تا زمانی که ورود نقدینگی خرد به سطوح بالاتری نرسد و در آن سطوح تثبیت نشود، نمی توان از شکل گیری روند صعودی باثبات صحبت کرد. در غیر این صورت، افزایشها واکنشهای اپیزودیکی به متغیرهای کوتاهمدت خواهند بود تا نتیجه یک تغییر اساسی در بازار.
در نهایت، این نمودار را می توان به عنوان نمایشی از وضعیت فعلی بازار سهام در نظر گرفت. بورس اگرچه فاز ترس را پشت سر گذاشته اما هنوز به مرحله اطمینان کامل نرسیده است. به این ترتیب پول واقعی نقش یک دماسنج را بازی می کند و تغییرات آن می تواند سرنخ های مهمی از آینده بازار ارائه دهد. اگر سیاست گذاران و متغیرهای کلان بتوانند چشم انداز پایدارتری را ترسیم کنند، این دماسنج می تواند افزایش تدریجی دما را نشان دهد. در غیر این صورت، بازار همچنان در چرخه رالی های کوچک و اصلاحات متوالی گیر کرده است. چرخه ای که در آن اعتماد واقعی به سختی ایجاد می شود و به سرعت از دست می رود.
منبع: دنیای اقتصاد
