آیا امکان دارد روزی دریای خزر خشک شود؟

بعدی- دریای خزر نیازمند همکاری مشترک استان های ساحلی 5 کشور است. سطح آب بزرگترین دریاچه جهان باعث نگرانی فعالان محیط زیست شده است. به گفته آنها با ادامه این روند طی 30 تا 40 سال آینده سطح آن کاهش می یابد.

بر اساس گزارش فردا، سطح آب دریای خزر تحت تاثیر تغییرات اقلیمی، ایران و قزاقستان را به همکاری جدی تری برای نظارت و مدیریت وضعیت بحرانی آن برانگیخته است. رئیس سازمان هواشناسی کشور همچنین از فشار شدید بر منابع آبی که جان بومیان را تهدید کرده است، گفت. اما سوال اصلی اینجاست که عامل غالب این افت نگران کننده چیست؟ کاهش بارندگی و آوردن رودخانه ها، مدیریت منابع آبی و سدها یا افزایش اثرات تغییر اقلیم و افزایش تبخیر؟ کدام یک از کشورهای ساحلی دریای خزر بیشتر تحت تاثیر این بحران قرار خواهد گرفت و چه پیامدهایی برای ایران که تنها نوار مرطوب و پرجمعیت آن وابسته به این دریا است، خواهد داشت؟

سیده معصومه بنیهشمی، رئیس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر نیز گفت:با به گزارش میهن تجارت صحبت کن این موضوع را بررسی می کند:

کاهش سطح دریای خزر به دلیل افزایش تبخیر است و توسط رودخانه ها قابل جبران نیست.

سیده معصومه بنی هاشمی به به گزارش میهن تجارت می گوید: نوسانات سطح آب دریای خزر به دلیل ماهیت آن به عنوان یک منطقه آبی محصور در خشکی، عمدتاً متاثر از شرایط آب اقلیمی است. بررسی علل تغییرات سطح آب، بررسی فرآیند ورودی و خروجی های مهم به این آبریز در حوضه آبریز ضروری است. به طور کلی مهمترین ورودی دریا پس از منابع آبی رودخانه ها، بارش در سطح دریا و مهمترین خروجی آن تبخیر از سطح دریا است. بنابراین جدای از جریان ورودی از طریق رودخانه ها به دریا که مستقیماً به شرایط اقلیمی حوضه آبریز (بارندگی، دما، تبخیر) و مدیریت منابع آب بستگی دارد، اجزای جوی و اقیانوسی روی دریای آبی از عوامل اصلی تعیین کننده نوسانات سطح هستند.

وی یکی از عوامل تشدیدکننده کاهش تراز دریای خزر را اینگونه می‌داند: اخیراً می‌توان آن را مرتبط با موضوع گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی دانست، زیرا افزایش دمای هوا و به تبع آن افزایش میانگین دمای سطح دریا می‌تواند باعث افزایش تبخیر از بدنه دریای خزر شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که دمای سطح آب دریای خزر در 9 سال گذشته بالاتر از مقدار نرمال یا میانگین بلندمدت آن بوده است مولفه‌های موجود در کره زمین باعث افزایش سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها می‌شود، اما این مشکل با رویکردی متفاوت منجر به کاهش سطح آب دریاها و دریاچه‌های محصور در خشکی می‌شود به ویژه در سال های اخیر و این کاهش به شرایط اقلیمی و مدیریت منابع آب بستگی دارد که در گستره وسیع حوزه آبخیز خزر در 9 کشور اطراف رخ می دهد.

کاهش سطح آب دریای خزر زیرساخت ها، بنادر و اکوسیستم های ساحلی را با چالش جدی مواجه کرده است.

رئیس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر می گوید: در شرایطی به روند کاهش چشمگیر سطح آب دریای خزر نزدیک شده ایم که با توجه به گسترش زیرساخت ها و فعالیت های اقتصادی و معادلات منطقه ای، نقش این حوزه آبی برای جوامع اطراف بسیار قوی تر است. چالش‌های بسیاری برای کشورهای ساحلی خزر وجود دارد.

وی در مورد تاثیر نوسانات آب می گوید: بیش از هر چیز سواحل مشرف و کاربری های ساحلی را تحت تاثیر قرار می دهد و شرایط فعلی و چشم انداز آینده کاهش سطح آب هشداری برای زیرساخت ها و ظرفیت های بهره برداری در نواحی ساحلی خزر تلقی می شود و با توجه به تجربیات گذشته و رویدادهای تاریخی، این شرایط می تواند مناطق مختلف نیروگاهی، نیروگاهی و آبزیان ساحلی، سکونتگاه ها، نیروگاه های بندری و اجتماعی، نیروگاه ها و سکونتگاه ها را تحت الشعاع قرار دهد. از مهم ترین پیامدهای تشدید کاهش سطح آب، ایجاد چالش در زیرساخت ها و کاربری های اقتصادی و اجتماعی، خشک شدن ذخایر آبی مربوط به دریای خزر (باتلاق ها، خلیج های ساحلی و غیره)، افزایش غلظت سواحل و تجاوز انسان به دریا، از بین رفتن منابع زیست محیطی و افزایش تنوع زیست محیطی زیست محیطی زیست محیطی زیست محیطی و افزایش تنوع زیست محیطی و زیست محیطی زیست محیطی، کاهش ذخایر مخازن و غیره است. در مصب دریا و رودخانه می توان به اثرات منفی بر سفره های آب ساحلی و تاثیر بر فعالیت بنادر و شرایط کشتیرانی اشاره کرد.

وی در ادامه یادآور می شود: به طور کلی و از بعد شرایط هندسی دریای خزر، به دلیل شیب کم سواحل شمالی و تا حدودی قسمت های میانی خزر، بیشترین تاثیر کاهش سطح آب و عقب نشینی دریا در این سواحل پیش بینی می شود و بخش های جنوبی دریای خزر نسبت به سایر مناطق حاشیه خزر به دلیل عقب نشینی کمتر از سواحل دریای خزر دستخوش کاهش سطح آب و عقب نشینی دریا خواهد شد. عمق دریای خزر، اما سواحل جنوبی دریای خزر از نظر جمعیت و شرایط سکونتی متراکم ترین بخش خزر بوده و از نظر وسعت دارای تنوع بیشتری می باشد.

وی در مجموع بیان می‌کند: هرچه مطالعات و پیش‌بینی‌ها در خصوص وضعیت خزر و آثار و پیامدهای طلوع و سقوط آن گسترده‌تر و جامع‌تر باشد و برنامه‌های مقابله با پیامدها مطابق با اصول علمی تدوین شود، اثرات منفی کاهش آب دریای خزر بر زیرساخت‌های کشورهای ساحلی و فعالیت‌های مرتبط با دریا و همچنین مدیریت بهتری خواهد داشت.

رگرسیون خزر فعالیت های اقتصادی را پرهزینه کرده است

بنی هاشمی درباره تأثیر عقب‌نشینی دریای خزر بر بنادر تجاری می‌گوید: بارزترین پیامدهای تشدید کاهش سطح آب خشک شدن ذخایر آبی دریای خزر (تالاب‌ها، خلیج‌های ساحلی و…)، افزایش سطح ساحلی و تجاوز انسان به دریا، افزایش تهاجم و تغلیظ سواحل دریا، از بین رفتن سواحل و تغلیظ دریا است. آلاینده‌های زیست‌محیطی در مصب دریا و رودخانه‌ها، اثرات منفی بر سفره‌های زیرزمینی ساحلی و تأثیر آن بر فعالیت بنادر و کشتیرانی قابل ذکر است.

وی در ادامه یادآور شد: در حال حاضر روند کاهش سطح آب و چشم‌انداز تداوم آن در شرایطی تشدید می‌شود که بسیاری از کاربری‌های مهم کنونی در این دریا با چالش کاهش سطح آب و هزینه‌های سنگین لایروبی برای حفظ راندمان فعالیت‌های خود مواجه هستند. تغییرات سطح آب و این موضوع در سایه تغییرات اقلیمی منطقه است.

رئیس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر می گوید: با توجه به شرایط نوسان دریای خزر، تعیین حریم قانونی دریا و اراضی ساحلی و تعاریف قانونی آن ملاحظات ویژه ای دارد و قرار گرفتن محدوده های تعریف شده بر اساس قوانین موجود در کشور و تعیین حریم دریای خزری و ساخت و ساز در محدوده های خاص دریای خزر. این موضوع در شرایط عقب نشینی گسترده و مستمر دریا باید بیش از سایر مناطق ساحلی مورد توجه قرار گیرد.

وی ادامه می دهد: در این زمینه لازم است تبیین، مکان یابی و حفاظت از بستر دریا و حریم دریا چه از جنبه حمایت از قوانین و روند اجرایی، نهادهای مسئول و نحوه نظارت و ارزیابی عملکرد و همچنین علاوه بر مطالعات جامع، دقیق و مستمر نوار ساحلی دریای خزر برای تغییر سطح دریای ساحلی و تغییرات تراز دریای خزر، مشخص شود. جابجایی خط ساحلی، الگویی جدید برای طرح ها و اهداف توسعه پایدار در سواحل شمالی کشور به منظور حفاظت از سرمایه ملی، جلوگیری از تغییر کاربری در اراضی ساحلی و رشد اساسی مراکز جمعیتی تدوین شود.

با وجود کاهش شدید خزر در حال خشک شدن نیست

بنی هاشمی در پاسخ به این سوال که آیا احتمال خشک شدن کامل دریای خزر وجود دارد، می‌گوید: نوسانات و تغییرات دوره‌ای سطح آب یکی از ویژگی‌های بارز دریای خزر است و بررسی نوسانات آب دریای خزر طی نزدیک به دو قرن در ایستگاه‌های تسطیح نشان می‌دهد که دوره‌های افزایش و کاهش آب دریای خزر به‌ویژه در 50 سال اخیر مشهود است. در طی سالهای 1320 تا 1356 سطح آب دریای خزر به طور کلی کاهش یافت و در سال 1356 به کمترین حد خود رسید و پس از آن در دهه 60 و 70 شمسی سطح آب دریای خزر تا سال 1374 نزدیک به 2.5 متر افزایش یافت و از سال 1374 تا کنون سطح آب دریای خزر کاهش یافته است.

وی در پایان خاطرنشان می کند: تراز آب دریای خزر از سال 1374 هجری شمسی (1995) بیش از 250 سانتی متر کاهش یافته است که این میزان کاهش به این دلیل است که 90 سانتی متر از آن (بیش از یک سوم) از سال 1400 تا 1403 رخ داده است و میانگین سطح آب در سال 1403 به 28.15 میلیارد متر مکعب رسیده است که در طول این مدت 30 میلیارد متر مکعب برآورد شده است. حجم آب دریای خزر در سال 1404 از حداقل رکورد 500 ساله گذشته این دریا فراتر رفته است با پیش‌بینی تأثیرات چشمگیر بر نواحی ساحلی اطراف، این روند کاهشی با توجه به وسعت و وسعت دریای خزر و سوابق وقایع تاریخی مشابه در این منطقه منجر به خشک شدن خزر مانند توده‌های آبی کوچک و بسته نخواهد شد.