به مناسبت شصت و نهمین سالگرد تولد پرویز مشکاتیان به بررسی برخی از ویژگی های ساختاری آثار پرویز مشکاتیان می پردازیم؟ در یک نگاه کلی، آثار پرویز مشکاتیان به دو بخش بداهه و ساخت تقسیم می شود. البته بررسی وجوه متمایز بداهه و بداهه نوازی در تکنوازی پرویز مشکاتیان با سازهای سنتروم و سه تار فضای دیگری را می طلبد.
به گزارش مصاحبه هارمونیک، در ادامه مقاله اشاره ای گذرا به برخی ویژگی های ساختاری آثار پرویز مشکاتیان خواهیم داشت. قطعات پرویز مشکاتیان به چند الگوی ساختاری تقسیم می شوند که عبارتند از: پیش درآمد، چهار ضربی، ریتمیک، چند ضربی، ضربی، رنگی، تصنیف، آهنگ و تصنیف های تدوین شده برای سازهای بزرگ ایرانی و بین المللی.
یکی از الگوهای ساختاری موسیقی ملی ایران است که معمولاً وزنی کند و سنگین و حالتی موقر و آرام دارد. پیش درآمد در ابتدای اجرای ساز یا آواز نواخته می شود. در این قالب ساختاری معمولاً به گوشه های اصلی ساز یا آهنگ اشاره می شود و آهنگساز در این گوشه ها آهنگ های مورد نظر را گسترش می دهد. در آثار قدیمی تر، آهنگساز معمولاً یک ساز و صدا را در نظر می گرفت و آهنگ های مورد علاقه خود را در یک مضمون اجرا می کرد، اما در آثار معاصر شاهد انواع گوشه ها، سازها و صداهای مختلف هستیم. روایات متعددی در کارنامه تاریخی مقدمه آمده است.
عده ای شکل معاصر پیش درآمد را به درویش خان نسبت می دهند و معتقدند که وی این قالب ساختاری را به شکل امروزی آن ابداع کرده است تا شیوه نوازندگی گروهی نوازندگان و همراهی و هارمونی گروهی آنها را سامان دهد.
برخی از راویان شکل امروزی پیش درآمد را به رکن الدین مختاری نسبت می دهند و به گفته وی، هنگام شروع اجرای گروهی، گروه نوازندگان ابتدا یک قطعه را هماهنگ می نوازند و سپس به تک نوازی می پردازند. بعدها هنرمندان زیادی در قالب پیش درآمد شروع به آهنگسازی کردند، هنرمندانی چون روح الله خالقی، اسماعیل زرین فر، علی اکبر شهنازی، یوسف فروتن، رضا محجوبی، موسی معروفی، ابراهیم منصوری، علی نقی وزیری، حسین سنجری، ابوالحسن صبا، مرته محجوبی. ، عبدالله اشرفی، حسین خان اسماعیل زاده، حسین یاحقی، حسین هنگ آفرین، حسین استوار، مرتضی نی داوود، سعید هرمزی، پرویز ایرانپور، حسینعلی وزیری تبار، ابراهیم آژنگ، فرامرز پایور، رضاحصیفیان، رضاحافیان. ..
چهارمضراب: اصطلاح چهارمضراب برگرفته از نوعی موسیقی ضربی است که استادان قدیمی موسیقی ایران با تار می نواختند. این نوع ضرب ابتدا با چهار نت مضراب شروع شد که نت اول و دوم به سیم های سفید، نت سوم به سیم های زرد و نت چهارم به سیم باس برخورد می کرد و پایه اصلی قطعه محسوب می شد.
چهارمدراب معمولا با پایه شروع می شود به این صورت که یک یا دو پیمانه وزن مخصوص قطعه محسوب می شود و تمام جملات بعدی به این پایه اولیه منتهی می شود. در الگوی ساختاری مقیاس چهار نقطه ای، نت های آن ممکن است امتدادی از همان پایه اصلی باشد یا تن های مختلف دیگری مطابق با پایه اصلی در نظر گرفته شود که به طرز ماهرانه ای به پایه اصلی متصل می شوند. معمولا جملات و نغمه های اجرا شده در بین پایه های وتر چهارم با قطعات و گوشه های ردیف موسیقی دستگاهی ایران همخوانی دارد.
همانطور که گفته شد چهار مضراب در اصل چهار ضرب مضرابی بوده که بر روی تار نواخته می شد و این نوع ضرب در تمام سطوح موسیقی ایرانی کم و بیش به چشم می خورد. بعدها هنرمندانی چون ابوالحسن صبا و حبیب سمایی آثار بسیاری را در قالب چهار نقطه خلق و اجرا کردند که در تحول این الگوی ساختاری بسیار مؤثر بود. امروزه چهارمضراب بسیار تکامل یافته و پیشرفته تر از موسیقی قدیم ایران ساخته و نواخته می شود و استفاده از پایه های متنوع با حالات و ریتم های مختلف از جمله ویژگی های بارز ساختار چهارمضراب امروزی است. اغلب هنرمندان معاصر آثار بسیاری را در قالب چهار آهنگ خلق و نواخته اند.
