حسن آباد به عنوان متقارن ترین میدان پایتخت و بخشی از بافت تاریخی و سنتی تهران در دوره قاجاریه شناخته می شود.
به گزارش همشهری آنلاین، نصرالله حدادی از تهران شناسان روایتی خواندنی از ساخت این میدان نقل می کند و می گوید: روز یکشنبه هفدهم دی 1246 به دستور ناصرالدین شاه قاجار، برج و بارو را بر فراز آن قرار داد. و چهار دروازه شاه طهماسبی ویران شد تا خندق و دروازه های ناصری را تشکیل دهد». . تهران در آن زمان دارای 4 محله بود (سنگلج در غرب، بازار در جنوب، چال میدان در شرق و عودلاجان و پامنار در شمال).
تهران از 3 طرف جنوب، شرق و غرب تقریباً 1000 ذراع (هر ذراع 104 سانتی متر) و 1200 ذراع در شمال گسترش یافت و قسمتی دیگر از اراضی «میرزایوسف آشتیانی» ملقب به مستوفی الممالک در داخل آن قرار گرفت. زمین های پایتخت زمین های او کمی بالاتر از محله سنگلج شروع می شد و تا «آب کرج» ادامه می یافت. امروز محله بهجت آباد که به نام یکی از یارانش نامگذاری شده، یادگار آن روزهاست و خانه باغی در حوالی آن هنوز نشانی از آن محله است.
پس از اعلام انقراض حکومت قاجار در 18 آبان 1304، دولت جدید نوسازی تهران را آغاز کرد و در سال های 1306-1309 این منطقه از تهران تغییر چهره داد. ابتدا تراورس و ریل خطوط کالسکه اسب در یک شبانه روز در سال 1306 جمع آوری شد و سپس کار ساخت آغاز شد.
حدادی ادامه می دهد: بر اساس طرح لئون تادوسیان (از طراحان و معماران معروف آن زمان که در ساخت کاخ مرمر نیز مشارکت داشت)، تقاطع باریک این محوطه به میدان حسن آباد و بر روی سمت دیگر این میدان و بر سر راه خیابان های شاپور (با نام های قدیمی قوام الدوله، فرمانفرما و چیل گزی) و خانه احمدشاهی (سپه بعدی) چهار بنای مدور با هشت گنبد توسط معمار «قلیچ بغلیان» ساخته شد. علاوه بر این نام که از نام میرزاحسن مستوفی الممالک گرفته شده است
به نام‌های دیگری مانند میدان هشت گنبد نیز خوانده می‌شد. بعدها به دلیل نصب مجسمه میرزان نصرالله خان ملک المتکلمین بهشتی به درخواست فرزندش «دکتر مهدی ملک زاده» نام میدان به ملک المتکلمین تغییر یافت. زمانی به دلیل مجاورت با خانه رضاخان، سردار سپه، در کوچه جنب بیمارستان سینا و کاخ مرمر، میدان پهلوی نامیده شد و پس از شروع جنگ ایران و عراق در 31 شهریور 1359 به این نام. به آن نیز داده شد، اما سرانجام با ساخت ایستگاه مترو، نام قدیمی It به این مکان و میدان بازگشت.
«سبک باروک» در این میدان یکی از ویژگی های آن بود که متاسفانه به مرور زمان بر اثر خرابکاری، تخریب و آتش سوزی در حال از بین رفتن است.
گفته می شود میرزا علی خان مهندس نیز در ساخت بخشی از بنا مشارکت داشته است. او مانند علی محمدخان صانعی و حسین لرزاده از معماران مورد علاقه پهلوی اول بود. این بنای زیبا که شبیه بنای شهر همدان است دو بار تخریب شده است. زمانی در جبهه جنوب شرقی یکی از گنبدهای آن در سال 1354 به کلی تخریب شد و به جای آن عمارت شیشه ای ساخته شد. بار دیگر پس از آتش سوزی در ضلع شمال غربی، متأسفانه کل این قسمت از بنا به کلی تخریب شد و هنوز بازسازی نشده است.
