این خبری بود که در اکثر رسانه ها با تیتر «درگذشت همسر علی حاتمی» منتشر شد، اگرچه خوشکام بیشتر از همسر علی حاتمی و مادر لیلا حاتمی بود، او بازیگر سرشناسی بود که ازدواج کرد، مادر شد. ، سپس انقلاب و چندین سال ممنوعیت گسست تاریخی بین کار. حرفه او در سینما ایجاد کرد.
به گزارش هم میهن، وقفه ای که وی در گفت وگویی کوتاه به بهانه اکران فیلم سینمایی «دنیای تو ساعت چند است؟» اولین ساخته بلند صفی یزدانیان در شماره 493 مجله فیلم (تیر 1394) نقل کرد. ): «قبل از انقلاب فقط چند ماه یک ماه در سینما بودم و بعد از آن فقط در فیلم های علی حاتمی به عنوان بازیگر بازی کردم، بعد از انقلاب مسائلی پیش آمد که ممنوع الکار شدم و حتی نتوانستم. به عنوان بازیگر در سینمای علی حاتمی ظاهر شوید.»
او که از سال 1349 وارد عرصه سینما شد و در زمان این گفت و گو، نزدیک به نیم قرن از حضورش در این عرصه می گذشت، درباره تمام فاصله های دوران کاری خود در سینما گفت، نمی توان ادعا کرد که او نیم قرن است که به عنوان بازیگر جلوی دوربین رفته است.
پربار در سالهای قبل از انقلاب
زری خوشکام با نام تولد زهرا خوشکام که به زهرا حاتمی نیز معروف بود، با اینکه خودش گفته بود همان زری خوشکام را ترجیح می دهد، متولد 17 دی ماه 1326 در اصفهان است.
این ستاره مطرح سینمای ایران بازیگری را از دهه 50 با فیلم «آدمک» به نویسندگی و کارگردانی خسرو هریتاش آغاز کرد. این فیلم را مصطفی عالمیان به صورت رنگی فیلمبرداری کرد و علاوه بر زری خوشکام، چهره های جوان دیگری همچون سیامک دولتشاهی، بهروز به نژاد و فریده صادقیان نیز در آن به ایفای نقش پرداختند.
«آدمک» یکی از بهترین فیلم‌های سال 1350 بود، اما خوشکام با بازی در فیلم «کلبه‌ای آن سوی رودخانه» به کارگردانی احمد شیرازی در نقش مقابل ناصر ملک مطیعی و پس از او شناخته شد. بارها پیشنهاد شد که نقش زنان اغواگر را بازی کند.
او که در ایفای چنین نقش هایی در مقابل اولین ستاره های مرد و جوان فیلمفارسی بی پروا بود، به سرعت به شهرت و محبوبیت دست یافت و در «مرد هزار لبخند» به نویسندگی سعید ملابی و کارگردانی سیامک یاسمی در مقابل محمدعلی فردین، در «رشید» به نویسندگی و کارگردانی پرویز نوری در مقابل بهروز وثوقی و بهمن مفید، در «الکلی» به کارگردانی و نویسندگی محمدعلی جعفری مقابل سعید راد و در «توبه» به نویسندگی و کارگردانی اسماعیل پورسیدی مقابل ایرج قادری.
با ازدواج زری خوشکام با علی حاتمی، خانواده خوشکام که از ابتدا مخالف حضور فرزندشان در سینما بودند، شرایطی را پیش روی این زوج جوان گذاشتند. شرایط و ضوابطی که خوشکام در گفتگو با احمد طالبی نژاد به بهانه اکران فیلم «شاله ور» به کارگردانی حمید نعمت الله عنوان کرد و گفت از علی حاتمی خواسته شده دیگر در سینما کار نکند و حاتمی پذیرفت که خوشکام فقط در فیلم ها توسط خودش پخش می شود
در واقع خوشکام که تنها حدود یک سال در سینمای ایران فعالیت کرده بود، پس از این ازدواج ترجیح داد تنها در کارهای همسرش حضور داشته باشد. به گزارش خوشکام در همین گفت و گو، او با شروع زندگی مشترک، تمام ۱۲ قرارداد پروپیمانی را که داشت به همراه اقساط پیش پرداختی که دریافت کرده بود، پس داد و از سوی بسیاری از تهیه کنندگان تحریم شد و همین باعث شد زندگی چندان خوشی نداشته باشد.
به دلیل همین وضعیت بود که زری خوشکام و علی حاتمی پس از صحبت با پرویز صیاد، یکی از دوستان قدیمی خود، به این نتیجه رسیدند که هر کدام به قول خوشکام و «خواستگار» به نویسندگی و کارگردانی، 50 تومان واریز کنند. علی حاتمی با بازی پرویز صیاد. و ثروت خوبی به دست آورید.
فیلمی که با وجود ارزش های هنری با شکست تجاری مواجه شد و شکست خورد. با ناکامی «خواستگار» (1351) و ادامه روزهای سخت به دلیل تنگنای مالی، حاتمی «ستارخان» (1351) را با نظر پرویز صیاد ساخت. فیلمی که علیرغم محاسنش همچنان مغفول مانده بود و حاتمی سپس به تلویزیون روی آورد و اولین سریال خود را با نام «قصه های مثنوی» (1352) ساخت که زری خوشکام دستیار او بود.
سریال بعدی حاتمی «سلطان صاحبقران» (1354) نام داشت، اثری از خیابان های آرام که زری خوشکام در آن نقش همسر امیرکبیر و خواهر ناصرالدین شاه را بازی می کرد. بازی خوشکام در این نقش یکی از تجربیات ارزشمند تاریخی او را در همکاری با علی حاتمی رقم زد.
اما چند سال بعد که قرار بود نقشی مشابه (آمینه اقدس، عروس نورچشمی خان مظفر) در سریال هزارستان بازی کند، نامه ای به علی حاتمی ارسال شد که ممنوعیت نمایش را اعلام کرد. چهره شوهرش و خوشکام با وجود تلاش زیاد از سریال حذف شد. حذف شد و متاسفانه برای مخاطب باقی ماند. این آغاز سال های خانه نشینی زری خوشکام بود.
هر وقت علی حاتمی می خواست از او یاد کند، این بازیگر از واژه بچه طلایی استفاده می کرد و نوعی دلسوزی و احترام برای او قائل بود که حتی در ساده ترین کارهای زندگی هم به همسرش کمک می کرد.
خانه نشینی در سال های بعد از انقلاب
در سال ۱۳۷۶ بود که زری خوشکام به عاقبت ممنوع کارش پی برد. وقتی به پیشنهاد مرتضی شایسته، تهیه کننده آخرین فیلم ناتمام علی حاتمی; «جهان پهلوان تختی» حضور کوتاهی مقابل دوربین داشت. این فیلم که در غیاب حاتمی به کارگردانی بهروز افخمی و حضور زری خوشکام در نقش همسر علی حاتمی ساخته شد، در تیتراژ «با حضور افتخاری زهرا حاتمی» اعلام شد و از آنجایی که هیچ مشکلی وجود نداشت، خوشکام متوجه شد که دیگر ممنوعیتی وجود ندارد.
پس از آن فیلمنامه ای که درخور ذوق خوشکام باشد به او پیشنهاد نشد تا اینکه در سال 1381 در اثری از علی مصفا -همسر لیلا حاتمی- به نام «چهره زنی در دوردست» (1387) حضور پرافتخار داشت. سپس در اولین فیلم بلند صفی یزدانیان; “در دنیای تو ساعت چند است؟” (۱۳۹۲) نقش هواخانم، مادر لیلا حاتمی را بر عهده گرفت و دو سال بعد در «شاله ور» به کارگردانی حمید نعمت الله جلوی دوربین رفت. آخرین حضور زری خوشکام در سینما به سال ۱۳۹۸ و بازی در «تالاخون» به کارگردانی ابراهیم شیبانی برمی گردد که در نهایت در سال ۱۴۰۱ به دلیل شیوع ویروس کرونا اکران شد.
انتخاب و اجبار
زری خوشکام، بازیگری که ازدواج و پس از آن انقلاب و سپس ممنوع الکار شدنش باعث شد تا بین سال های فعالیتش در عرصه سینما وقفه ای بسیار طولانی داشته باشد اما هیچ گاه کمبود و ضرری از این اتفاق احساس نکرد.
وی در گفتگو با احمد طالبی نژاد در پاسخ به این سوال که اگر به سال های دوری که تازه وارد سینما شده بود و هنوز با علی حاتمی ازدواج نکرده بود برمی گشت از دور احساس ضرر می کرد و می گفت؟ در دل او که سرنوشت به شکل دیگری رقم می خورد؟ یا نه گفت که احساس کمبود و ضرر نمی کند و راضی است.
نکته مهمی که وی به آن اشاره کرد اما این بود که این انتخاب با اجباری که بعدها او را مجبور به کناره گیری از بازیگری کرد متفاوت است. اجباری که باعث شد هرگز نفهمد چرا سال ها از حضور در تصویر محروم شد و چرا از شغلی که بسیار دوست داشت محروم شد.
