اگرچه برخی اخبار غیر رسمی مبنی بر بازگشت بی وای دی به ایران، حکایت از ادامه مسیر گذشته یعنی مونتاژ برخی محصولات نیز دارد. اما سوال اینجاست که چرا خودروسازان BWD تمایلی به حضور و سرمایه گذاری در ایران ندارند و ترجیح آنها این است که تنها برخی از محصولات بنزینی خود را به صورت محدود و بدون دردسر مونتاژ و روانه بازار کشورمان کنند. قطعا ترکیه با چین قراردادی مانند «توافقنامه همکاری جامع 25 ساله» که در سال 1400 با ایران امضا شد، ندارد. با این حال، شرکت‌های چینی حداقل در بخش خودرو تمایل بیشتری به همکاری با ترکیه دارند تا با ایران.
اگرچه شرکت های چینی بیشتر از ترکیه ریشه در ایران دارند و با ساختار و بازار ایران نیز آشنا هستند. اما بین ایران و ترکیه ترجیح آنها سرمایه گذاری در صنعت و بازار ترکیه است. نمونه های زیادی از شرکت های خودروسازی وجود دارد که در ترکیه سرمایه گذاری کرده اند. سرمایه گذاری که قبلا توسط خودروسازان بزرگی مانند فیات و رنو انجام شده بود. این دو شرکت در اوایل دهه 1970 کارخانه های خود را در آنجا افتتاح کردند و شرکت هایی مانند فورد، تویوتا و هیوندای نیز از موقعیت ترکیه در چهارراه اروپا، آسیا و خاورمیانه استفاده کردند.
اکنون با توجه به سرمایه گذاری های انجام شده، ترکیه به بزرگترین صادرکننده خودرو و قطعات تبدیل شده است. در حال حاضر صنعت خودروی ترکیه یک صنعت صادرات محور است که بیش از دو سوم تولید خود را صادر می کند.
بنابراین، سرمایه گذاری خارجی و مشارکت های خودرویی آن به شیوه ای پایدار باعث شده است که ترکیه به عنوان یک کشور برجسته در صنعت خودروی جهان شناخته شود.
این کشور اکنون برنامه ای جدی برای برقی کردن محصولات تولیدی و صادرات آنها به کشورهای دیگر دارد. به این ترتیب به سراغ خودروساز برجسته چین یعنی BYD رفته است. شرکتی که در سال 1393 با همکاری بخش خصوصی وارد ایران شد و در سال 1397 به دلیل اوج تحریم ها از بازار خودرو کشورمان خارج شد.
این شرکت چینی که اکنون با تولید محصولات برقی ارزان، صنعت خودروسازی جهان را به چالش کشیده است، قصد دارد سرمایه گذاری بزرگی در ترکیه انجام دهد. این قرارداد یکی از بزرگترین معاملات سال‌های اخیر در بخش خودروسازی این کشور محسوب می‌شود و اولین جزئیات آن پس از دیدار اردوغان با همتای چینی خود شی جین پینگ در نشست اخیر سازمان همکاری شانگهای در آستانه منتشر شد.
سازمان همکاری شانگهای نیز برای ایران بسیار مهم است و عضویت ایران در این سازمان در تابستان گذشته با سر و صدای زیادی همراه بود و دستاورد بزرگی برای دولت سیزدهم محسوب می شد. در واقع گفته شد که عضویت ایران در این سازمان نشان دهنده این واقعیت است که همه اعضای سازمان همکاری شانگهای با وجود چندین دهه تحریم آماده حمایت از ایران هستند.
اکنون به نظر می رسد بیش از آنکه ایران از عضویت در این سازمان منتفع شود، سایر کشورهای همسایه نیز آماده بهره برداری از آن هستند. اگرچه بحث حضور و سرمایه گذاری شرکت های چینی در ترکیه از مدت ها پیش مطرح شده بود، اما نشست اخیر شانگهای این همکاری ها را علنی و رسمی کرد.
دستاورد حضور ایران در نشست اخیر شانگهای نیز پیشنهادهایی برای ایجاد بانک مشترک و مناطق آزاد بوده است.
اگر بخواهیم به اختصار به دلایل عدم تمایل شرکت چینی BYD که از سال 1994 در ایران حضور دارد، در صنعت خودروی کشورمان سرمایه گذاری کند، اما سرمایه گذاری عظیمی در ترکیه انجام داده است، بپردازیم، ابتدا باید به این موضوع بپردازیم. موضوع چرا BYD ایران را ترک کرد؟
عدم تمایل به بازار ایران
خودروسازان چینی از اوایل دهه 90 همراه با تحریم های اولیه وارد ایران شدند و با مونتاژ محصولات جایگاه خود را در بازار خودرو ایران تثبیت کردند. اما با اوج گیری تحریم های ثانویه که از سال 1396 آغاز شد، مانند سایر شرکای خارجی صنعت خودرو، تلاش کردند ایران را ترک کنند. بی وای دی یکی از شرکت های چینی بود که خط مونتاژ خود را در ایران متوقف کرد.
اگرچه تحریم‌های گسترده یکی از دلایل اصلی خروج شرکت‌های خودروساز خارجی از ایران بود، اما پیش از آن، یعنی در دوره برجام که برخی از شرکا و سازندگان خارجی بازگشتند و هیاهو برای همکاری‌های جدید خارجی به وجود آمد. ، خودروسازان داخلی و سنگ اندازان سرشناس در راه حضور بودند. خارجی ها در صنعت خودروسازی ایران از انعقاد قراردادها برای پایداری این مشارکت ها جلوگیری کردند.
در واقع سنگ تراش ها حضور خارجی ها را به اندازه همکاری با شرکت های خصوصی می خواستند. یعنی تیراژ کم بدون انتقال تکنولوژی و در نهایت فعالیت محدود.
بنابراین، اگر محدودیت‌های بین‌المللی و ریسک سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در ایران را دلیلی بر عدم تمایل خارجی‌ها به حضور در بازار خودروی کشورمان بدانیم، باید سنگ‌اندازی و ممانعت خودروسازان برای حضور در بازار خودرو را در نظر بگیریم. از جهتی دیگر درگیر این موضوع باشند. به تعبیری تحریم های داخلی و خارجی بر صنعت خودروسازی کشور تاثیر گذاشت.
اما تصور بر این بود که خودروسازان چینی نباید مانند خودروسازان فرانسوی عمل کنند زیرا چین دوست استراتژیک ایران است و با محدود کردن فعالیت‌های خود در صنعت خودروسازی ایران باقی می‌مانند. در این میان شرکت هایی مانند BYD با بی توجهی به بازار خودرو کشورمان بلافاصله خطوط تولید خود را متوقف و ایران را ترک کردند. یکی از دلایلی که چینی ها و فرانسوی ها به راحتی از بازار خودرو ایران خارج شدند، عدم سرمایه گذاری در کشورمان بود. این بدان معناست که خودروسازان چینی به دلیل بی ثباتی اقتصادی در ایران و تداوم تحریم ها تمایلی به سرمایه گذاری در ایران نداشتند.
با این حال، توافق جامع 20 ساله ایران و چین امیدها را برای بازگشت چینی ها به بازار خودروی ایران افزایش داد.
قرارداد 25 ساله ایران و چین برای خودرو چه کرد؟
قرارداد همکاری جامع 25 ساله ایران و چین که از دی ماه 1400 شروع به اجرا کرد، می تواند حضور چینی ها در ایران را جدی تر کند و حتی صحبت های اولیه در خصوص سرمایه گذاری خودروسازان در این کشور انجام شد.
اجرای این قرارداد اما سناریوهای زیادی را درباره آینده صنعت خودروی ایران و چین به وجود آورد و اینکه در نهایت چینی ها به عنوان ناجیان صنعت خودروی کشور معرفی شدند. اما اتفاقی که تاکنون افتاده این است که چینی ها بدون علاقه به انتقال فناوری یا استفاده از ظرفیت قطعه سازی کشورمان، علاقه مند به ادامه خط مونتاژ در ایران هستند.
اما سند همکاری جامع ایران و چین چه می گوید؟ با نگاهی به سند همکاری جامع ایران و چین می توان به این نتیجه رسید که با اجرای این سند، صنعت خودروسازی چین می تواند منشأ تحولات بسیاری در صنعت خودروسازی کشورمان باشد. بر اساس این سند همکاری جامع، دو خودروساز بزرگ ایرانی یعنی ایران خودرو و سایپا موظف به همکاری با خودروسازان چینی در زمینه انتقال دانش، فناوری و فناوری خواهند بود. همکاری شرکت های خودروسازی دو کشور به منظور انتقال فناوری و تولید مشترک برای عرضه در بازار دو کشور و کشور ثالث، مشارکت شرکت های خودروسازی چینی با دو خودروساز ایرانی از جمله به اشتراک گذاری دانش فنی در این زمینه. ایجاد بسترهای مشترک و در نهایت طراحی شهرک صنعتی برای تولید خودرو و صنایع مرتبط با تمرکز بر استفاده از فناوری انرژی های تجدیدپذیر یکی از مفاد مهم خودرویی در سند 25 ساله ایران و چین است. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، در صورت اجرای مفاد این قرارداد، صنعت خودروسازی کشور با تحولی اساسی همراه خواهد شد. دلیل این امر این است که این قرارداد نتوانست خودروسازان چینی را به سرمایه گذاری در ایران تشویق کند.
برگردیم به BYD و اگر دو کشور در اجرای سند 25 ساله ایران و چین جدی بودند، شاید ایران برای سرمایه گذاری کلان این کشور انتخاب می شد نه ترکیه. به نظر می رسد نه عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و نه قرارداد 25 ساله ایران و چین کمکی به ایران نکرد.
