به گزارش خبرگزاری به گزارش میهن تجارت، خاک یکی از مهم ترین و با ارزش ترین منابع طبیعت است و به لحاظ سهم موثر در امنیت غذایی، تامین آب پاک، تنظیم هوا و سایر عملکردهای زیست محیطی نقش اساسی در زندگی انسان ایفا می کند. زمین امکان پذیر نیست و توسعه پایدار هیچ کشوری بدون در نظر گرفتن منابع زمین محقق نخواهد شد زیرا بر اساس این گزارش فائو بیش از 95 درصد غذای انسان به طور مستقیم یا غیرمستقیم به خاک بستگی دارد.
با توجه به اهمیت خاک به عنوان تأثیرگذارترین و مهم ترین مؤلفه اکوسیستم و سایر اجزای آن، سعی در تأمین زندگی بهتر برای ساکنان کره زمین دارد. روز 5 دسامبر را به عنوان روز جهانی خاک نامگذاری کرد، از این رو هر ساله سازمان ملل و آژانس های بین المللی بر شعاری مناسب برای یک موضوع مهم زیست محیطی تمرکز می کنند و سعی می کنند روزهای مختلف را به نام آب، خاک و هوا نامگذاری کنند. برای جلب توجه مردم در سراسر جهان به ارزش آنها برای حفاظت از کره زمین که شعار روز جهانی خاک 2024 “خاک، اندازه گیری، نظارت و مدیریت” است.
اهمیت این رکن حیاتی که آینده بقای انسان به آن بستگی دارد به قدری ارزشمند است که شورای اسلامی شهر در سال 1398 قانونی را تحت عنوان قانون حفاظت از خاک، در سال 1400 برای اجرای این قانون در 22 بند از سیاست ها و سیاست های مربوط به تصویب رساند. حفاظت و استفاده پایدار از خاک به تصویب هیأت وزیران رسید و این قانون به همراه سایر قوانین و اسناد از جمله سند ایمنی مواد غذایی و قانون بهره وری و همچنین برنامه هفتم توسعه می تواند نقشه راه همه نهادها باشد. و وزارتخانه هایی که از خاک استفاده می کنند باید سالم باشند.
در مجموع می توان گفت در برنامه هفتم برخی از وظایف به طور مستقیم به حفاظت از خاک می پردازد چرا که در طول اجرای این طرح باید 20 میلیون هکتار عملیات آبخیزداری و آبخوان داری انجام شود، علاوه بر آن کاهش 20 درصدی فرسایش خاک، کاهش 20 درصدی کانون های گرد و غبار از جمله وظایف این برنامه است. البته مدیریت، نگهداری، احیا و توسعه مراتع در سطح 20 میلیون هکتار و افزایش ضریب حفاظتی 20 درصدی از وظایف برنامه هفتم توسعه است.
انجام این اقدامات نقش اساسی در جلوگیری از تخریب و افزایش حفاظت خاک دارد، زیرا نتایج تحقیقات نشان داده است که خاک کشور در مقایسه با سایر کشورها بسیار سخت شده است و اولین تهدید آن فرسایش است، فرسایش خاک نتیجه نامناسب بودن خاک است. مدیریت منابع آب، بهره وری خاک، تغییرات اقلیمی و خشکسالی که به دلیل اثرات بلندمدت اثرات نامتناسب بر حاصلخیزی خاک و کشاورزی پایدار داشته و دارد، زیرا عوامل رشد شهرنشینی، ساخت و سازها و تغییر کاربری ها به صورت بی رویه، افزایش پسماندهای شهری و صنعتی، جذب برخی مواد شیمیایی در خاک، حفاری معدن، چرا استفاده بی رویه از دام، استفاده از سموم و آفت کش ها و استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی منجر به فرسایش، آلودگی و تخریب خاک و زمین های حاصلخیز می شود.
بر اساس تحقیقات علمی گزارش شده در سطح جهانی، خسارت مستقیم و غیرمستقیم فرسایش خاک 28 دلار به ازای هر تن خاک برآورد شده است، آمار منتشر شده توسط محققان داخلی نشان می دهد میزان فرسایش بین دو تا چهار میلیارد تن در سال است. با فرض حداقل یک میلیارد تن فرسایش در سال، خسارت سالانه فرسایش خاک حدود 28 میلیارد دلار برآورد می شود.
در همین رابطه در گزارش اخیر مرکز پژوهش های شورای اسلامی که در آبان ماه سال جاری با محوریت فرسایش خاک منتشر شد، آمار و ارقام ارائه شده قابل تامل است چرا که فرسایش خاک در کشور 16.5 تن است. در هر هکتار در سال و این عدد هفت برابر میانگین جهانی است و ایران به تنهایی ۷/۷ درصد فرسایش خاک جهان را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که ایران تنها یک درصد وسعت جهان را دارد.
به گونه ای که شینا انصاری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و معاون رئیس جمهور با اشاره به اهمیت خاک در امنیت غذایی و تأثیر آلودگی خاک بر محیط زیست اظهار داشت: بر اساس گزارش اخیر مرکز پژوهش های مجلس، «خسارات سالانه خاک از خاک فرسایش 10 میلیارد دلار برآورد شده است. بنابراین موضوع فرسایش خاک چالشی است که باید در این زمینه به طور جدی مورد توجه قرار گیرد تورج فتحی معاون آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست کشور گفتگویی داشتیم که در ادامه می خوانید:
به گزارش میهن تجارت: مهمترین عامل تخریب منابع خاک چیست؟
فتحی: از نظر حقوقی آنچه در قوانین حفاظت از خاک مصوب 1397 و آیین نامه این قانون مصوب 1402 تدوین شده است، دو دستگاه اجرایی وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست به وضوح بیشترین مسئولیت را بر عهده دارند. وظایف حفاظت از خاک، در قالب این قانون، به موازات موضوع حفاظت از خاک، یک سری وظایف ذاتی دیگر در حفظ طبیعت منابع و عرصه های جنگل ها و مراتع کشور به وزارت جهاد کشاورزی واگذار شده است.
خاک یکی از ارکان زیست محیطی زندگی بشر است اما هر ساله به دلایل انسانی و محیطی دچار فرسایش قابل توجهی می شود. فرسایش را می توان مهم ترین عامل تخریب منابع خاک نامید، زیرا فرسایش با حذف حاصلخیزترین لایه سطح خاک، باعث کاهش تنوع می شود. پوشش بیولوژیکی و گیاهی، لازم است بدانیم آنچه بر اساس اعداد و ارقام اعلام می شود، شش تا هفت برابر فرسایش خاک در کشور نسبت به استانداردهای جهانی داریم، باید بگویم اگر در واقعیت اگر از آمار به عنوان ملاک، ما با فرسایش خاک بیش از 14 تا 15 برابر استاندارد جهانی مواجه هستیم.
فرسایش خاک عامل مهمی در نابودی منابع خاک است و خاک دارای پوشش گیاهی، جنگلی و مرتعی است، اما امروز وضعیت ما امیدوارکننده نیست، زیرا در طول سه دهه اخیر به ویژه پس از پایان جنگ تحمیلی، کشور در وضعیت توسعه و با توجه به منابع فراوان نفتی، اجرای پروژه‌های زیربنایی و عمرانی بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی، قوانین و مقررات و استانداردهای زیست‌محیطی اجرا شد، به طوری که فعالیت‌های انسانی بر اساس پروژه های زیربنایی ناپایدار، صنعتی، معدنی و کشاورزی باعث پیدایش شرایط امروزی شده است.
به گزارش میهن تجارت: اجرای طرح های مختلف چه تاثیری بر فرسایش و آلودگی خاک دارد؟
فتحی: آنچه مسلم است به دلیل همجواری با رودخانه ها و حذف خاک و مصالح از طبیعت و رهاسازی زباله بدون رعایت موارد، تعداد زیادی پروژه خطی از جمله بزرگراه، راه آهن، فرودگاه، خطوط لوله گاز، نفت و آب را اجرا کردیم. ملاحظات بیولوژیکی و نداشتن طرح های حفاظتی سازگار با محیط زیست باعث تشدید فرسایش خاک در بسیاری از مناطق کشور شده است، به عنوان مثال طی دهه های گذشته در استان خوزستان. توسعه طرح‌های صنعت نیشکر نزدیک به 130 هزار هکتار زمین‌های حاصلخیز این استان به زمین‌های زیر کشت نیشکر تبدیل شد، اما جدای از تخریب خاک در آن مناطق، جدای از بحث حفاظت از خاک، این گونه اقدامات باعث آلودگی خاک نیز شده است. ، منابع آب زیرزمینی و آب های سطحی با تشدید استفاده از کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات. یعنی با تخلیه تمام زهکش های زمین های کشت نیشکر خوزستان به رودخانه. دار و با حرکت به سمت کارون وضعیت نامناسبی را در این مناطق ایجاد کرده ایم که عمده این وضعیت ناشی از فعالیت ناپایدار صنعت نیشکر است، لذا رعایت ملاحظات زیست محیطی در اجرای تمامی طرح ها حائز اهمیت است. تا شاهد ظهور چالش های زیست محیطی باشیم. نبودن
همچنین برخی از فعالیت ها مانند تخلیه فاضلاب شهر اهواز و سایر نقاط پرجمعیت به رودخانه کارون باعث آلودگی می شود. خود درمانی خروجی طبیعی کردستان کشت صنعت نیشکر بوده است، زیرا سالانه حجم بالای فاضلاب به همراه انواع کودها و سموم شیمیایی در رودخانه های دز و کارون تخلیه می شود که این فاضلاب های صنعت نیشکر حدود 300 تا 400 عدد است. میلیون متر مکعب در هر فصل. ذهاب در بستر این رودخانه ها تخلیه می شود، در واقع این چهره های بسیار چشمگیر می توانند یک رودخانه یا تالاب را از مسیر زندگی طبیعی خود خارج کنند.
در طول سه دهه گذشته در توسعه صنعت، زیرساخت ها و به طور کلی فعالیت های کشاورزی بی ثبات عمل کردیم و این تحولات ناپایدار که در کشور اتفاق افتاد باعث ایجاد شرایط فعلی شده است.
به گزارش میهن تجارت: انقراض پوشش گیاهی مراتع چگونه باعث افزایش فرسایش خاک می شود؟
فتحی: عدم تعادل چرا دام و مراتع یکی از بارزترین عوامل فرسایش خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی در کشور است و بدیهی است که اولین و کم هزینه ترین گام در مدیریت پایدار مراتع کشور حفظ ظرفیت و جایگاه موجود از طریق موثر است. مدیریت چرا دام، اما به دلیل نبود ضوابط استاندارد، میزان ورود دام به مراتع و جنگل ها در هکتار مشخص نیست و طی سه دهه اخیر، صدور مجوز چرا دام در مقایسه با جنگل ها و مراتع چندین برابر ظرفیت زیست محیطی موجود آن مناطق بوده است و با خروج از شرایط عادی مراتع درجه یک تا متوسط و ضعیف و مراتع متوسط به کلی از بین رفته است.
به گزارش میهن تجارت: تغییرات اقلیمی حاکم بر کشور چه تاثیری بر فرسایش خاک دارد؟
فتحی: در طول تشدید بارندگی به دلیل تغییرات اقلیمی، انتظار داریم در یک تا دو دهه آینده میزان فرسایش خاک در کشور نسبت به سال های گذشته با افزایش بالایی مواجه شود. در حال حاضر ماهیت و سیستم بارندگی در کشور به دلیل تغییر اقلیم از حالت نرمال به بارندگی شدید تغییر کرده است. به عنوان مثال بارش نرمال در منطقه شرق اصفهان سالانه حدود 100 میلی متر در دو فصل پاییز و زمستان ثبت شده است، در حالی که با شرایط اقلیمی حاکم بر کشور با یک تا دو بارندگی، ناگهان با شدت مواجه خواهیم شد. بارندگی که در افزایش سرعت فرسایش خاک بسیار موثر است.
به گزارش میهن تجارت: وضعیت فرسایش خاک کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟
فتحی: اگر در حوزه مدیریت و حفاظت از مراتع و جنگل های کشور با این مصوبه پیش برویم، طی یک تا دو دهه آینده قطعاً فرسایش خاک کشور بیش از دو برابر خواهد شد، مگر اینکه مسئولان با برنامه ریزی لازم در چارچوب برنامه ریزی کنند. چهارچوب سازمان حفاظت محیط زیست که بیشتر بر مسائل آلودگی متمرکز است و وزارت کشاورزی که متولی مدیریت حفاظت خاک و کاهش میزان آلودگی است. رسوب و فرسایش باید به گونه ای عمل کند که بتوانیم افزایش نرخ فرسایش خاک را در سال های آینده متوقف و معکوس کنیم.
منبع : به گزارش میهن تجارت
