فربد فدایی در اطلاعات نوشت: اولین بار در سال 939 هجری قمری شاه طهماسب اول به مبارزه با اعتیاد به تریاک قیام کرد و دستور داد تریاک را در دربار از بین ببرند. شاه عباس کبیر وقتی شنید که عده ای از اطرافیانش به تریاک معتاد هستند، دستور داد هر کس معتاد به تریاک است ترک کند یا حقوق گذشته را برگرداند. شاه عباس دوم شعری است که صائب تبریزی، شاعر دوره صفوی، نیز چنین نوشته است:
ترک تریاک درمانی بهتر از کاهش آن نیست
به هر حال از زمان قاجاریه، کشیدن تریاک در باب ایران رواج یافت و کشت خشخاش رواج یافت.
این مقدمه را آوردم تا بر اهمیت اعتیاد به تریاک، کشت خشخاش و عوارض آن تاکید کنم. داستان مبارزه با اعتیاد که عمدتاً مبارزه با مصرف تریاک است، داستانی غم انگیز و مارپیچ بی پایانی است که هر چند وقت یک بار تکرار می شود.
اجازه کشت، ممنوعیت کشت، آسان کردن معتادان و سهمیه بندی تریاک، تا اینکه مجازات شدید معتادان یکی پس از دیگری می آیند و می روند و همه چیز صد و هشتاد درجه تغییر می کند و سیاست دیگری به سراغ صاحب کشتی می آید.
جرم انگاری و جرم زدایی از اعتیاد به تریاک تکرار می شود، گاهی معتاد را بیمار و گاهی مجرم می دانند. قاچاقچیان تریاک، کمپ های ترک اعتیاد و مراکز خصوصی ترک نیز بسیار شلوغ هستند. مشکل همچنان پابرجاست. اخیراً که دوباره زمزمه کشت خشخاش به گوش می رسد، خوب است این داستان پر آب را مرور کنیم که رستم دستان در برابر آن ناتوان به نظر می رسد.
در حال حاضر کشت خشخاش ممنوع است اما گروهی با دلایل ذکر شده از کشت قانونی و محدود خشخاش حمایت می کنند. گروهی دیگر با بیان دلایل خود، ممنوعیت کشت خشخاش را به هر نحوی لازم می دانند. دلایل حامیان کشت تریاک را می توان در 4 قسمت خلاصه کرد:
دلایل حامیان کشت خشخاش در ایران:
1- کمبود داروهای مخدر برای مصارف پزشکی. طرفداران کشت می گویند از زمانی که طالبان کشت خشخاش را در افغانستان به شدت ممنوع کرده است، میزان کشف تریاک در ایران به میزان قابل توجهی کاهش یافته است، به گونه ای که پاسخگوی نیاز تولید مسکن های قوی (مورفین، کدئین، متادون و مسکن های بعد از جراحی) نیست. به گفته آنها، کشت داخلی می تواند وابستگی به واردات را کاهش دهد و باعث ثبات در زنجیره تامین شود. برخی از کشورها تحت نظارت سازمان ملل متحد کشت خشخاش قانونی دارند و مواد موثره را به صنعت داروسازی تحویل می دهند.
2- دلایل اقتصادی. مدافعان می گویند تریاک به عنوان ماده مخدر ارزآوری بالایی دارد و می توان در مناطقی مانند خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان به صورت مجوز و نظارت خشخاش کاشت و برای کشاورزان بومی اشتغال ایجاد کرد.
3- دلایل امنیتی و اجتماعی. مدافعان معتقدند که در صورت ممنوعیت مطلق، کشت غیرقانونی و قاچاق اتفاق میافتد، در حالی که با کشت مجاز و نظارتی، این اتفاق نمیافتد.
4- دلایل حقوقی مدافعان می گویند «مجوز قانون کشت محدود خشخاش و صادرات تریاک» مصوب 1347 رسماً نقض نشده، اما اجرای آن متوقف شده است.
دلایل مخالفان کشت خشخاش در ایران.
1- موانع قانونی. قانون مصوب 1367 و اصلاحات بعدی، کشت خشخاش را تحت هر شرایطی ممنوع کرده است مگر با مجوز خاص و برای مصارف علمی و دارویی. ستاد مبارزه با مواد مخدر بارها تاکید کرده است که تغییری در این ممنوعیت ایجاد نشده و هر گونه کشت نیاز به مصوبه مجلس و تایید شورای نگهبان دارد.
2- تعهدات ایران به کنوانسیون های بین المللی. ایران یکی از اعضای کنوانسیون 1961 سازمان ملل متحد در مورد مواد مخدر است. هر گونه تولید رسمی باید تحت نظارت دقیق UNODC و با سهمیه های بین المللی انجام شود. اجرای چنین سیستمی پرهزینه، پیچیده و دشوار است.
3- دغدغه های دینی و اخلاقی. بسیاری از فقها بر این باورند که هر عملی که منجر به اشاعه مواد شود، حتی به صورت غیرمستقیم، حرام است، هر چند هدف دارویی باشد. زیرا ممکن است دسترسی و انحراف به مصرف غیرمجاز را تسهیل کند. لذا از نظر شرع جایز نیست مگر با نظارت بسیار دقیق. نگرانی اصلی این است که مرز بین مصرف دارویی و سوء مصرف در جامعه محو شود و توجیهی برای عادی سازی خشخاش فراهم کند.
4- دلایل امنیتی و انتظامی. خطر نشت تریاک به بازار سیاه نگرانی اصلی نیروی انتظامی و ستاد مبارزه با مواد مخدر است. حتی اگر کشت محدود و مجاز باشد. کنترل کامل بر برداشت، حمل و نقل و تبدیل تریاک عملا دشوار است. نظارت بر صدها یا هزاران مزرعه قانونی با فساد و انحراف مواد از مسیر قانونی همراه است.
5- دلایل اجتماعی و فرهنگی. دانستن مجاز بودن کشت خشخاش باعث درک عمومی از بی ضرری یا قانونی بودن مصرف تریاک می شود. تجربه ایران در دهه های 1330 و 1340 نشان می دهد که در آن روزهایی که کشت خشخاش مجاز بود، میزان اعتیاد در کشور افزایش یافت. خطر تکرار این چرخه حتی در حال حاضر وجود دارد.
6- تحلیل اقتصادی معکوس. هزینه ایجاد سیستم نظارتی بیمه امنیت، فناوری استخراج آلکالوئیدها و جلوگیری از انحراف به سمت قاچاق بسیار بیشتر از سود احتمالی صادرات یا تولید داروی داخلی خواهد بود. در شرایطی که می توان با مجوز رسمی مواد موثره را از خارج وارد کرد، صرفه اقتصادی کشت خشخاش مورد تردید است.
7- راه حل جایگزین برای مخالفان کشتار. توسعه تولید صنعتی یا نیمه صنعتی داروهای دارویی (سنتز مورفین در آزمایشگاه) و سرمایه گذاری در بیوتکنولوژی برای تولید آلکالوئیدها می تواند نیازهای پزشکی را بدون خطر اجتماعی تامین کند.
به طور کلی، هیچ دلیل قانع کننده ای برای اجازه کشت تریاک، حتی با مجوز و نظارت وجود ندارد.
