روایت زندگی جهان پهلوان تختی یکی از دغدغه های همیشگی علی حاتمی بود. او در دوران بیماری فیلم تختی را در شهرک سینمایی غزالی راه اندازی کرد اما برای برآورده شدن این آرزو مهلت نداد. پس از مرگ حاتمی فیلمنامه ای که فیلم بر اساس آن جلوی دوربین رفت پیدا نشد.
مطابق اخبار فیلم ؛ او سال ها قبل از شروع ساخت این فیلم فیلمنامه کاملی نوشت که در حین ساخت آن را کنار گذاشت. این فیلمنامه پس از مرگ حاتمی در مجله فیلم منتشر شد. او در آن فیلمنامه دیالوگ شاهکاری را برای تختی نوشت:
“عجله نکن. آگاهانه تصمیم بگیر. من طرفی با تو ندارم. خودشان می توانند تو را به بهانه ای دیگر یا حتی با پای خودت بیاورند. از من خواستند این کار را بکنم تا در ابتدا من را بشکنند. این پرونده به قصد سیاسی کردن من بود و من به شما توصیه می کنم به احترام دوستی گذشته و شرم از عهدشکنی، از مخالفت های بی نتیجه دست بردارید.
زندگی من می تواند درس شما باشد. با آن همه توانایی ذهنی از درون پوسیدم. پیرمرد خدا ببخشد راست می گفت سیاست چه ربطی به آسیایی ها دارد؟ حالا وقت خداحافظی است و من حتی نمی خواهم دستانت را ببوسم. صادقانه بگویم، این هتل پر از مهمانان مختلف است.
حتی یک کارشناس خارجی و یک هتل هم به آن دفتر جهنمی باز می شود. جهنمی بدتر از جهنم خانه ایزا. زنده باشید.» پس از مرگ حاتمی و ناتمام ماندن پروژه او، تلاش شد تا فیلمی با محوریت زندگی جهان پهلوان ساخته شود که در این گزارش مروری بر این آثار داریم.
مستند “جهان پهلوان” | وارتان آنتانسیان دیدگاه ایدئولوژیک اسطوره
وارطان آنتانسیان مستندساز، کارگردان، فیلمبردار و تهیه کننده بود که با گروه ورزش شبکه یک و به ویژه برنامه ورزش و مردم فعالیت مستمر داشت. وی همچنین در سال 58 مستندی درباره تختی ساخت که اگرچه این مستند به دلیل فضای عاطفی و انقلابی آن سال ها لحنی ایدئولوژیک دارد اما به لحاظ نزدیک بودن به موضوع و حضور دوربین یکی از گنجینه های مستند ایران است. در میان دوستان و محله تختی.
جهان پهلان تختی | علی حاتمی 1376 | یک حسادت مداوم
افسانه آرشیو و خاطره عزت الله تعظمی در نمایی از فیلم جهان پهلوان تختی
علی حاتمی پس از «دالشدگان»، ایده سه پروژه بزرگ «ملکه های برفی»، «آخرین پیامبر» و «تختی» را در سر داشت. دو پروژه اول به دلیل موانع مالی و عملیاتی به جایی نرسید و حاتمی به سراغ زندگی تختی رفت و در این باره گفت: «مطالعه و بررسی شخصیت هایی مانند غلامرضا تختی در ابتدا آسان به نظر می رسد، زیرا تحقیق در مورد مشاهیر معاصر. به حداقل اسناد نیاز دارد و مستندات زنده و تازه ای را در اختیار محقق قرار می دهد، اما شاید مورد تختی استثنایی و شگفت انگیز باشد.
«جهان پهلوان» نشانه قهرمانی و پهلوانی در ذهن و باور توده مردم است. حاتمی ابتدا در سال 62 با سرمایه گذاری بنیاد مصطفان قصد ساخت فیلم تختی را داشت که این بنیاد از ساخت این فیلم خودداری کرد. پس از آن قرار شد این فیلم با کمک سازمان تربیت بدنی و باشگاه پرسپولیس ساخته شود که این امر نیز محقق نشد و در نهایت به طور مشترک فیلم را کارگردانی کردند و سیما فیلم تولید این فیلم را بر عهده گرفت.
این فیلم با حضور عزت الله تعظمی و افشانا بایگان کلید خورد و حدود 50 دقیقه از آن ساخته شد تا اینکه حاتمی بر اثر سرطان درگذشت و این پروژه برای همیشه ناتمام ماند و او پشیمان شد.
جهان پهلان تختی | Behrouz Afkhami 1373 | راز مرگ تکثی
فریبرز عرب نیا، نیکی کریمی و محمدرضا شریفی نیا در نمایی از فیلم «جهان پهلوان تختی»
پس از درگذشت علی حاتمی، بهروز افخمی به تهیه کنندگی و تکمیل این فیلم منصوب شد. او اما زیر بار این ماجرا نرفت و فیلمی کاملا متفاوت از فضای آثار حاتمی ساخت. کارگردانی (فریبرز عرب نیا) و همسرش (نیکی کریمی) در فیلم خود می خواهند پروژه ناتمام علی حاتمی را که زندگی غلامرضا تختی بود به پایان برسانند. این دو به تحقیق می پردازند تا بفهمند علت اصلی مرگ تختی چه بوده است.
افخمی چند سال پیش درباره این فیلم گفت: اولین باری که به من پیشنهاد ساخت فیلم تختی داده شد، علی حاتمی هنوز زنده بود، شخصاً زمانی که بیماری اش تشدید شد و برای معالجه به لندن رفت، پیشنهاد داده بودم که کمکش کن.
در آن زمان او از نظر بدنی بسیار ضعیف بود و پیشنهاد دستیاری من را پذیرفت، اما بعدها که احساس کردم علی حاتمی می تواند این فیلم را تمام کند، دیگر پیگیر آن نشدم. سه ماه بعد، وقتی مشخص شد که درمان های لندن جواب نداده و بیماری همچنان در حال پیشرفت است، به من پیشنهاد دادند که بیایم و کمک او را بپذیرم.
در آن زمان گفتم الان منظور از این پیشنهاد این است که من فیلم نیمه تمام را بعد از مرگ علی حاتمی تمام کنم و این کار را نمی کنم، چون نمی توانم این فیلم را تمام کنم. دلیلش این است که من آن نوع فیلمسازی را شبیه به مینیاتور و با رنگ ها و جزئیات شبیه به نقاشی و فرش ایرانی نمی شناختم.
بعدها متوجه شدم که این پیشنهاد را به کارگردان های دیگری مانند سیف الله و محمد بزرگ نیا داده است تا به هر حال این فیلم علی حاتمی تمام شود. حتی به سیف الله داد هم پیشنهاد دادم که این دستیاری را بپذیرد اما نشد».
این کارگردان ادامه داد: زمستان سال 75 مشغول کارگردانی فیلم عقرب بودم که خبر درگذشت علی حاتمی رسید و یک بار دیگر به من پیشنهاد شد که بیایم و فیلم علی حاتمی را تمام کنم که باز هم قبول نکردم و بعد از سه تا چهار ماه گفتند بیا هر کاری می خواهی بکن، بعد معلوم شد که فیلمنامه ای وجود ندارد و آن چیزی که اسمش را سناریو گذاشته بودند یک خط توضیح بود با دو صفحه علائم و نشانه ها و آنجا چیزی به نام فیلمنامه نبود.”
غلامرضا تختی بهرام توکلی 1397 | تصویر تنهایی یک افسانه است
محسن تختی در نمایی از فیلم “غلامرضا تختی”
بهرام توکلی با نمایش هیبت و شمایل این افسانه فیلم «غلامرضا تختی» را ساخت. داستان فیلم غلامرضا تختی با خواندن و امضای وصیت نامه آغاز می شود و سپس با یک فلاش بک به دوران کودکی او که در فقر شدید و در آلونک های خانی آباد جنوب تهران گذرانده و زندگی او از کودکی تا واجد شرایط بودن بازمی گردد. مسابقات جهانی و در نهایت مرگ او. این امر نشان می دهد. «بهرام توکلی» با تایید خودکشی تختی; فیلمی نه درباره مرگ مرموز جهان پهلوان تختی که درباره زندگی خود ساخته است. زندگی ای که درب اتاق بیست و سه هتل آتلانتیک به پایان رسید.
کارگردان با شناخت ویژگی های کاریزماتیک تختی، پرتره ای متفاوت در این فیلم ارائه کرد و مانند دیگر آثارش نگاهی روان شناسانه به زندگی این اسطوره جاودانه داشت. توکلی در طول مدت طولانی فیلمش با دقت و به تفصیل نشان می دهد که چه عواملی تختی را به کام مرگ کشانده است و این کار را چنان با ظرافت انجام می دهد که مخاطب در برابر عظمت تختی سر تعظیم فرود می آورد.
توکلی نشان می دهد که قهرمان همیشه تنهاست. هر چند در نهایت این بدن تخت است که بر دوش مردم سوار می شود و این سرنوشت محتوم بسیاری از قهرمانان است. «غلامرضا تختی» اثری نو و خلاقانه در شمایل نگاری «قهرمان» و روانشناسی فردی و اجتماعی او در دنیای معاصر ما بود.
مستند شاهسوار | علی شاه محمدی 2018 داستانی جدید از تختی
وزنه زدن غلامرضا تختی در مسابقات جهانی استانبول 1957
مستند شاهسوار به کارگردانی علی شاه محمدی که در سال ۱۳۹۷ در گروه هنر و تجربه منتشر شد، یکی از کامل ترین مستندهای ساخته شده درباره جهان پهلوان تختی است. این مستند با استفاده از فیلم های آرشیوی، عکس ها و اسناد دیده نشده و مصاحبه با اهالی سیاسی و ورزشی که بسیاری از آنها در قید حیات نیستند، با زوایای پنهان زندگی ورزشی، اجتماعی و سیاسی غلامرضا تختی سعی در ارائه تصویری واقعی از این موضوع دارد. قهرمان ملی و او یک قهرمان بین المللی دارد.
در این فیلم مجید خدایی قهرمان سابق کشتی جهان در نقش تختی ظاهر می شود و پرویز پرستویی گویندگی فیلم را بر عهده دارد. شهسوار از حضور شخصیت هایی چون مرحوم حسین شاه حسینی، مرحوم کاظم حبیبی و مرحوم پهلوان عباس زندی برای روایتی تازه از زندگی تختی استفاده کرده است.
چهره ها و کشتی گیران معروفی چون محمدرضا طالقانی، ایرج راد، علی اکبر حیدری، جواد کادری، عباس فاطمی و بسیاری دیگر مشاهدات و شنیده های خود را درباره غلامرضا تختی برای نسل جدید بازگو می کنند. شهسوار در 98 دقیقه با حمایت پشهیران و تهیه کنندگی هارون یشایایی ساخته شده است.
