فیلم سینمایی «معجزه پروین» به کارگردانی محمدرضا ورزی که برای اولین بار در چهل و دومین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد، به تازگی در سینماهای کشور اکران شده است.
به گزارش ایلنا، این فیلم لحظه ای از زندگی پروین اعتصامی را روایت می کند که تا زمان مرگ این شاعر معاصر روایت می شود. مارال بنی آدم در این فیلم نقش پروین اعتصامی را بازی می کرد که توانست برای این نقش جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد جشنواره فجر را از آن خود کند.
آزیتا حاجیان، محمدرضا شریفی نیا، حسین پاکدل، محمدعلی نجفی، امیرحسین صدیق، رامین ناصر نصیر، رضا فیاضی، بیژن بنفشه خواه، یوسف صیادی، حسام نواب صفوی، ملیکا شریفی نیا، محمد شعبانپوری، محمد شعبانپوری، الهضاحیا ورزی. محمد ساربان، مجید جعفری، شهراد بانکی، عباسعلی محمدی و امیررضا انوریان نیز در این فیلم به ایفای نقش پرداختند. انجام داده اند
به بهانه اکران این فیلم گفتگویی با محمدرضا ورزی انجام دادیم که مشروح آن را در ادامه خواهید دید:
آثار سینمایی و تلویزیونی زیادی در کارنامه شما وجود دارد که مربوط به تاریخ معاصر است. سریال معمایی شاه یکی از کارهای کارنامه شماست که بخشی از آن در جریان «معجزه پروین» روایت می شود. با چه دغدغه هایی شخصیت پروین اعتصامی را برای یک روایت سینمایی انتخاب کردید؟
آثار زیادی تولید کرده ام که یکی از آنها «معمای شاه» است. من 8 یا 9 سریال در زمینه تاریخ معاصر کار کرده ام و باید بگویم «معمایی شاه» یک اثر سیاسی بود و ربطی به «معجزه پروین» ندارد، زیرا این فیلم اصلاً فیلم سیاسی نبود و من بیشتر به فضای فکری علاقه داشتم و تا حدودی به زندگی خصوصی این خانم شاعر پرداخته ام و هیچ نکته سیاسی را دنبال نکرده ام.
به نظر من فیلم «معجزه پروین» را نمی توان در کنار «معمایی شاه» قرار داد، هیچ شباهتی بین این دو اثر نمی بینم و حتی نگرش و رویکردی که در فیلمنامه دارم متفاوت است.
چه ویژگی هایی از پروین اعتصامی او را به شخصیتی خاص در زمان خود تبدیل می کند؟
مهمتر از همه، من به مقاومت یک زن در جامعه مردانه تحت سلطه مردسالاری پرداختم. زنی که سعی می کند در چنین جامعه ای جا بیفتد.
بسیاری بر این عقیده اند که نام یک زن ایرانی در تاریخ همیشه با آشپزخانه، ازدواج، نگهداری از فرزندان و… گره خورده است و این فیلم می خواهد نشان دهد که زن ایرانی قابلیت های دیگری دارد که می توان به آنها پرداخت. نمونه اش این است که خانم پروین به یادگاری از خود تحصن دیوانی گذاشت، کاری که هر سال با گذشت زمان اهمیت بیشتری پیدا می کند. با تاکید بر اینکه دیدگاه فمینیستی نداشتم، می خواستم به یک شاعر زن ایرانی توجه ویژه داشته باشم.
در این فیلم خیلی سعی نکردم به دوران پروین اعتصامی بپردازم و معتقدم این شاعر متعلق به همه زمان هاست. این شاعر با اینکه سال هاست که در قید حیات نیست، به نظر من شعر او ادامه پروین اعتصامی و جاودانگی اوست.
در سال های اخیر نقش زنان در تحولات اجتماعی بسیار پر رنگ بوده است. آنچه «معجزه پروین» روایت می کند چقدر می تواند با این تحولات مرتبط باشد؟
زنان همیشه رنگارنگ بوده اند و من آن را به این چند سال محدود نمی کنم. از این منظر اگر بخواهیم حضور زنان در جامعه را در نظر بگیریم، معتقدم نگاه زنان بعد از انقلاب اسلامی بسیار بهتر از قبل بود.
اگر بخواهیم نگاهی به سلبریتی های معاصر ایران داشته باشیم، حضور زنان در میان آنها بسیار پر رنگ است. من از خانم مریم میرزاخانی به عنوان یکی از افتخارات بزرگ کشورمان یاد می کنم و انتقادم این است که نتوانستیم چنین شخصیت ارزشمندی را حفظ کنیم و خارجی ها او را جذب کردند. اخیرا حتی اخباری مبنی بر تمایل وی به بازگشت به گوش می رسد و می توان احتمال حذف به همین دلیل را نیز در نظر گرفت. به هر حال من بر این عقیده هستم که از ابتدا باید این شخصیت را حفظ می کردیم و نتوانستیم این کار را انجام دهیم، انتقادات زیادی به ما وارد شد.
شخصیت خانم پروین اعتصامی نیز در جامعه آن زمان با چالش هایی روبرو بود که در آن جامعه سعی در سرکوب و نادیده گرفتن او داشتند اما مقاومت و ایستادگی که این زن باعث شده بود پروین اعتصامی در تاریخ جا بیفتد.
من به حضور زنان جناحی و سیاسی نمی پردازم و نگاه سیاسی به زنان را درست نمی دانم و به همین دلیل صد در صد از زاویه اجتماعی به پروین اعتصامی نگاه می کنم زیرا اولا همه، جامعه ایران در آن زمان با حضور زنان مشکل داشت.
به همین دلیل پروین اعتصامی مجبور می شود از نامی مردانه برای خود استفاده کند و در فیلم معجزه پروین می بینیم که این شخصیت هنگام صحبت با یک شخصیت انگلیسی مانند جورج الیوت در انگلیس موارد مشابهی را ذکر می کند. آیا نمی توان این موارد را سیاسی دانست؟
در این صحنه پروین از خود دفاع می کند. این گفتگو و صحنه ای که می بینید کاملا بر اساس واقعیت است. نماینده انگلیس برای تحقیر ایران ابراز خوشحالی کرد که زنی در ایران توانسته به چنین جایگاهی برسد و خانم پروین پاسخ دقیقی به این فرد داد و گفت که وضعیت در کشور شما بدتر است و به همین دلیل است. کسی مثل جورج الیوت نمونه است. بازدید می کند
امروز هم اگر دقت کنیم، بسیاری از ما مشغول تحقیر کشورمان هستیم و خارجی ها هم عملیات روانی خوبی انجام می دهند، اما اگر حتی وارد پیشرفته ترین کشور اروپایی شوید، کشوری مانند آلمان در مسائل اجتماعی خود با چالش های زیادی مواجه است. و این چالش ها در کشورهای دیگر نیز وجود دارد. در واقع پروین در این سکانس به نماینده انگلیس سیلی می زند و تاکید می کند که شما از ما بهتر نیستید.
پروین اعتصامی با اینکه زنی بسیار محجوب بود، همیشه در بحث ها پاسخ های محکمی داشت.
آیا می توان «معجزه پروین» را با توجه به ریتم و لحن فیلم اثری شاعرانه دانست؟
بله، سعی کردم به این ریتم و لحن شاعرانه برسم.
آیا ماجراهای زندگی پروین اعتصامی، فراز و نشیب های این زندگی که شاید آرام و کم کلام بوده شما را به این ریتم و لحن کشاند؟
زندگی پروین اعتصامی فراز و نشیب کم نداشت. کتاب تهمت شعر توسط یکی از منتقدان آثار پروین نوشته شده که متاسفانه در بازار موجود نیست و من فایل پی دی اف این کتاب را تهیه و پرینت گرفتم. محتوای این کتاب نشان می دهد که خانم پروین اعتصامی در طول زندگی با چه چالش هایی روبرو بوده است.
یکی از کسانی که او را به چالش کشید نویسنده همان کتاب آقای فضل الله گرگانی با عنوان «شنیده» بود. فکر می کنم زندگی پروین به چند قسمت تقسیم می شود، دوره ای از این زندگی را به تصویر کشیده ایم که البته دوره مهمی است.
به نظر من کار پروین از دوران کودکی شروع شد، از همان زمان توانست مورد توجه قرار بگیرد. اولاً پدرش توانست به استعداد او پی ببرد و ثانیاً کسانی که با پدرش دوست بودند به این استعداد پی بردند، مثل مرحوم علامه دهخدا، ملک الشعرای بهار و… از دوران کودکی از طرفداران پروین بودند. خانواده پروین در شش سالگی از تبریز به تهران مهاجرت کردند، پدرش نماینده مجلس بود و از افراد مهم به شمار می رفت، صاحب مجله بهار بود و بسیاری از آثار ادبی بزرگ را ترجمه کرد و اولین کسی بود که رمان ویکتور هوگو را ترجمه کرد. کردی «بینوایان» که البته در آن زمان به نام دیگری ترجمه شد. پروین در چنین خانواده ای بزرگ می شود و این نکته مهمی است که باید در نظر داشت.
در مجموع باید بگویم که زندگی این شاعر معاصر کشورمان بر خلاف آنچه تصور می شود پر فراز و نشیب بود و چون زنی است که شاعری را برگزیده با چالش های زیادی روبرو بود.
در این فیلم شخصیت آگرین نقش کلیدی پیدا می کند و پروین در جایگاه حامی این زن قرار می گیرد. آیا داستان پروین و این زن حقیقت دارد؟
این داستان در دل فیلم کاملا از تخیلات من سرچشمه می گیرد. آگرین یک نماد اجتماعی در این فیلم است. پروین به افراد ضعیف توجه خاصی داشت و این در اشعار پروین مشهود است.
تصمیم گرفتم بر اساس همین توجهات پروین کاراکتری طراحی کنم و به شخصیت آگرین رسیدم که از قشر محروم جامعه است، بخشی که پروین بسیار ناراحت و نگران بود.
البته در سینما این گونه اتفاق می افتد، سینما کتاب تاریخی نیست و من سعی کردم فیلم بسازم و به همین دلیل مجبور شدم کارم را با زبان سینمایی خلق کنم. من با کمک سینما وارد زندگی پروین اعتصامی شده ام، بخشی از افکار او را نیز با شخصیت آگرین به تصویر کشیده ام.
شخصیت های تاریخی زیادی در کارنامه شما دیده می شود که شاید پروین اعتصامی متفاوت ترین شخصیت در میان آنها باشد. «معجزه پروین» چه جایگاهی در کارنامه شما دارد؟
بله، این فیلم اثر متفاوتی در کارنامه من است. زندگی نامه نقش مهمی در کارنامه من دارد، آثار متفاوتی درباره مفاخر ایران نوشته ام، اما در میان شخصیت های ادبی تنها به دو نفر پرداخته ام که به جز پروین می توان به علامه دهخدا اشاره کرد. در سال 1365 فیلمی برای تلویزیون ساختم به نام «دهخدا» که آقای سعید نیک پور در آن نقش دهخدا را بازی می کرد و معمولاً در ایام سالگرد دهخدا از تلویزیون پخش می شود.
من با شخصیت های سیاسی مانند امیرکبیر، نظامیان مانند ستارخان و … سروکار داشته ام که در رزومه ام گوشه هایی از زندگی نخبگان سیاسی مانند دکتر مصدق وجود دارد که نگاه مثبتی به این شخصیت میهن پرست داشتند و … من معتقدم هر شخصیت سیاسی ممکن است اشتباه کند اما او را با تمام اقداماتی که انجام داده کارنامه درخشان سیاسی دارد. نایب السلطنه عباس میرزا شخصیتی است که در سریال «تبریز در مه» به آن پرداختم و آنقدر نگاه جدی به این شخصیت داشتم که باعث شد شهرداری تبریز در آن زمان پارکی را به نام عباس میرزا نامگذاری کند.
به عنوان یک فیلمساز، ماموریت ما این است که محیطی را فراهم کنیم که مخاطب ترغیب شود درباره تاریخ یا یک شخصیت تاریخی بیشتر تحقیق کند. من هم مثل هر فیلمسازی نگاه خودم به تاریخ را دارم، اما اساس نگاهم در پرداختن به تاریخ داستان نیست، بلکه اساس روایت من اسناد، خاطرات، مطالعات و تحقیقات است و طبیعتا باید این را دراماتیزه کنم. اساس، زیرا در غیر این صورت امکان ندارد آن اثر یک فیلم داستانی را روایت کند.
نکته پایانی…
از مردم عزیز کشورم دعوت می کنم وقت بگذارند و با حضور در سینما از فیلم هایی که درباره قهرمانان کشورمان تولید می شود حمایت کنند تا دیگر فیلمسازان نیز تشویق به تولید چنین آثاری شوند. به نظر من این تولیدات قطعاً به نفع فرهنگ و هنر این جامعه است.
نمونه های دیگری از این تولیدات داشتیم، «معجزه پروین» اولین نبود و آخرین هم نخواهد بود. مرحوم علی حاتمی «کمال الملک» را ساخت، کیوان رهگز سریال «بوعلی سینا» را ساخت که نسخه سینمایی هم دارد، «جهان پهلوان تختی» هم واقعا فیلم خوبی بود. ما همچنین قهرمانان نظامی زیادی داریم و فیلم های بیوگرافی خوبی درباره این شخصیت ها ساخته شده است که جان خود را برای امنیت و یکپارچگی پول این کشور فدا کردند. بروجردی بود یا فیلم «وضعیت مهدی» که واقعاً کار باکیفیتی بود، فیلم «منصور» هم اثری اصیل و باکیفیت بود، فیلمی که به اقدامات سازنده شهید ستاری پرداخته بود و نشان می داد. چقدر این شهید بزرگوار برای ایجاد شرایطی تلاش کرد که وارد مرحله خودکفایی نظامی شویم و مردم این شخصیت ها را به خوبی نمی شناسند و معمولاً به بزرگراهی در تهران فکر می کنند نام شهید ستاری، در حالی که فیلمی مانند «منصور» می تواند چنین شخصیتی را به جامعه معرفی کند و این کار بسیار مهم و ارزشمندی است که خوشبختانه بیشتر این آثار را از شما تهیه می کنم فیلم های باکیفیتی هستند که شخصیت های مورد نظر خود را به خوبی معرفی می کنند.
این آثار زندگینامه واقعاً فیلمهای ارزشمندی هستند و اخیراً فیلمی در مورد شهید صیاد شیرازی به کارگردانی دوستم آقای جواد افشار در حال ساخت است. قرار گیرد، زیرا شناخت شخصیت هایی مانند شهید صیاد شیرازی بسیار ارزشمند است. به نظر من قهرمانان ما فقط شخصیت های فرهنگی، هنری، علمی و… نیستند، باید به قهرمانان سیاسی و نظامی خود هم توجه کنیم و قطعاً باید درباره شخصیت هایی مثل شهید تهرانی مقدم که یک دانشمند بزرگ
