سرانجام ۱۶ فروند سوخو ۳۵ ایران در مرحله تولید قرار گرفته است / تحویل احتمالی بین ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۷ / پشت پرده عدم عرضه مدل پیشرفته سوخو ۵۷ به تهران

رسانه آمریکایی المانیتور نوشت: اسناد روسی تازه فاش شده نشان می دهد که فروش دیرهنگام جنگنده های سوخو-35 به ایران بالاخره از مرحله وعده به مرحله تولید رسیده است. مکاتبات داخلی مجتمع نظامی-صنعتی روسیه حاکی از آن است که در حال حاضر 16 فروند هواپیمای سوخو-35 برای نیروی هوایی ایران با قرارداد صادرات انحصاری در خط تولید قرار دارد و تحویل آنها بین سال های 2025 تا 2027 برنامه ریزی شده است.

به گزارش سرویس بین الملل «میهن تجارت»، در ادامه این مقاله آمده است: در صورت تکمیل این انتقال، این جنگنده ها مهمترین ارتقاء کیفی ناوگان جنگی قدیمی ایران در چند دهه گذشته خواهند بود.

این افشاگری همچنین به عدم تعادلی اشاره می‌کند که در سال‌های اخیر روابط ایران و روسیه را تحت الشعاع قرار داده است: تهران پهپادهای نظارتی و موشک‌های کوتاه‌برد ارائه کرده است که به بخش مرکزی کارزار روسیه در اوکراین تبدیل شده‌اند، در حالی که روسیه از سوی دیگر وعده جنگنده‌های پیشرفته را داده است، اما تحت فشار تحریم‌ها، خسارات جنگی و کاهش سبد صادراتی‌اش به تعویق افتاده است.

قرارداد، تولید، برنامه

این مکاتبات که ابتدا در 28 نوامبر توسط رسانه تحقیقاتی اوکراینی UNITED24 منتشر شد و بعداً در رسانه های منطقه گزارش شد، شبکه ای از سفارشات مربوط به قرارداد صادراتی با کد “R/1936411141768” و مشتری خارجی به نام “K10” را نشان می دهد. در یکی از حروف «کی 10» به صراحت ایران نامیده شده است. اسناد مربوط به مارس 2024 تا سپتامبر 2025 نشان دهنده هماهنگی کارخانه های دولتی روسیه برای ساخت اولین سری از 16 فروند هواپیمای سوخو-35 برای صادرات به نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران است.

از نظر صنعتی، کارخانه هواپیماسازی یوری گاگارین در Komsomolsk-on-Amur (KnAAZ) در خاور دور روسیه – که خط تولید اصلی سوخو-35 است – در مرکز برنامه تولید قرار دارد. سایر قطعات، از جمله اجزای صندلی پرواز و حسگرهای داخل هواپیما، از شرکت هایی مانند Zvezda در نزدیکی مسکو و کارخانه ابزار دقیق مسکو تهیه می شوند. برخلاف بازسازی بدنه‌های قدیمی، این سفارشات تولید کامل هواپیماهای جنگی جدید را نشان می‌دهد.

ضمیمه‌های فنی تصریح می‌کنند که همه اقلام باید در یک پیکربندی صادراتی، مناسب برای همه شرایط آب‌وهوایی، و همه برچسب‌ها و اسناد به زبان انگلیسی با استفاده از سیستم اندازه‌گیری «آنگلوساکسون» ساخته شوند – نشانه واضحی است که اقلام برای نیروی هوایی خارجی تولید می‌شوند، نه واحدهای روسی. این نامه ها همچنین نشان می دهد که ایران در سال 2024 سه پرداخت انجام داده است.

این مکاتبات حاکی از آن است که بودجه 16 فروند Su-35 به طور کامل برای ایران تامین می شود، چندین کارخانه بزرگ دفاعی روسیه در حال حاضر روی آنها کار می کنند و مسکو قصد دارد تا سال 2027 این جنگنده ها را تکمیل و تحویل دهد – علیرغم نیازهای عملیاتی اش در جنگ اوکراین.

چرا تهران به سوخو-35 نیاز دارد؟

درک زمان این تحرکات مستلزم توجه به تلاش مستمر ایران برای نوسازی نیروی هوایی و همچنین کاهش نفوذ صادرات روسیه در بازارهای خاورمیانه و شمال آفریقا است.

ناوگان جنگنده ایران هنوز مجموعه ای ناهمگون از هواپیماهای قدیمی است که یا قبل از انقلاب 1998 خریداری شده اند یا در سال های پس از جنگ ایران و عراق وارد خدمت شده اند.

هواپیماهای F-14A، F-4E و F-5 مربوط به دوران شاه، به همراه MiG-29، Sukhoi-24MK و تعداد محدودی از جنگنده های بومی صاعقه و کوثر، علیرغم ارتقاء داخلی، همچنان به پرواز خود ادامه می دهند. با این حال، علی‌رغم ارتقای دوره‌ای در اویونیک و تسلیحات، این هواپیماها با کمبود مزمن قطعات یدکی، ناسازگاری با سیستم‌های مدرن و شکاف رو به رشد در بقا در برابر دفاع‌های پیشرفته و جنگنده‌های نسل پنجم مواجه هستند.

علاوه بر این، دهه ها تحریم غرب و تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل گزینه های ایران را محدود کرده است. در دهه 1990 حدود 12 کشور تسلیحات عمده به ایران فروختند. اما از اواسط دهه 2000 تجهیزات روسی و چینی بر واردات ایران تسلط یافتند. تلاش‌های ایران برای خرید نسخه‌های سوخو-30 در سال‌های 2007 و 2015 – از جمله پیشنهادهایی برای مونتاژ محلی – هرگز منجر به تحویل نشد. عمدتاً به دلیل فشارهای اقتصادی و عدم تمایل روسیه به انتقال فناوری های حساس یا تخصیص ظرفیت تولید محدود خود در دوره ای که با اولویت های صادراتی رقابتی مواجه است.

بر اساس داده‌های موسسه صلح استکهلم (SIPRI)، روسیه از سال 2015 تا 2019 98 درصد از واردات تسلیحات ایران را تامین کرده و از سال 2020 تا 2024 تنها تامین‌کننده مهم این کشور باقی مانده است، در حالی که صادرات تسلیحات روسیه به خاورمیانه و شمال آفریقا بیش از 80 درصد در مدت مشابه کاهش یافته است.

این پویایی باعث ایجاد نارضایتی در تهران و مسکو شده است. مقامات ارشد ایرانی اذعان کرده اند که سوخو-35 از سال 2023 ضروری است، اما گفته اند که مشخص نیست چه زمانی در اسکادران عملیاتی می شود. در مسکو نیز، برنامه ریزان مجبور بودند انتظارات تهران را با نیازهای داخلی نیروی هوایی روسیه بسنجند، در حالی که با تحریم ها و فرسایش ناشی از جنگ دست و پنجه نرم می کردند.

تنش بین ایران و روسیه پس از درگیری 12 روزه ایران و اسرائیل در ژوئن افزایش یافت. حملات اسرائیل بر زیرساخت های فرماندهی و کنترل، پدافند هوایی، سایت های پرتاب موشک های بالستیک و تأسیسات مرتبط با برنامه هسته ای ایران متمرکز بود. بنا به گزارش رسانه‌های اسرائیلی و منطقه‌ای، پایگاه‌های هوایی هدف قرار گرفتند و حداقل 15 هواپیما از جمله F-14 و F-5 منهدم شدند. با این حال، نحوه توزیع حملات نشان داد که اسرائیل ناوگان جنگنده ایران را یک تهدید حاشیه ای می بیند. نیروی هوایی اسرائیل بر اهداف ارزشمندتری مانند شبکه های C2، سیستم های دفاع هوایی، سایت های پرتاب و ذخیره موشک های بالستیک و زیرساخت های هسته ای تمرکز کرد.

در عین حال، مسکو در طول بحران در حاشیه باقی ماند. این موضوع محدودیت تمایل روسیه برای مداخله مستقیم در راستای منافع ایران را برجسته کرد. در چنین شرایطی، برنامه سوخو-35 بیش از تعداد هواپیماها اهمیت نظامی و سیاسی پیدا می کند. برای روسیه، این قرارداد وسیله ای برای جبران پهپادها و موشک هایی است که کمپین این کشور در اوکراین را زنده نگه داشته اند، و همچنین راهی برای فعال نگه داشتن خطوط تولید کلیدی و اطمینان دادن به خریداران بالقوه – از جمله الجزایر – است که مسکو همچنان قادر به ارائه قراردادهای پیچیده و پیچیده حتی در زمان جنگ است.

برای ایران، حتی تزریق محدود جت‌های جنگنده پیشرفته می‌تواند شکاف توانایی‌های دیرینه را برطرف کند و نشان دهد که مشارکت دفاعی با روسیه فراتر از پدافند هوایی، بالگردها و هواپیماهای آموزشی در حال تعمیق است.

ظرفیت صادرات محدود روسیه

سوخو-35 ایران را در سطح اسرائیل یا نیروی هوایی ارشد خلیج فارس قرار نمی دهد، اما برنامه ریزان اسرائیلی و عرب خلیج فارس را وادار می کند تا در مفروضات خود در مورد “ناکارآمدی” ناوگان جنگنده ایران تجدید نظر کنند.

از نظر فنی، سوخو-35 یک نسخه عمیقاً ارتقا یافته از سوخو-27 فلانکر است که دارای بدنه تقویت شده، کنترل دیجیتالی پرواز با سیم و افزایش ظرفیت سوخت داخلی است. این جنگنده ها در کنار موشک های هوا به هوای برد بلند R-37M پوشش هوایی وسیع تری را برای ایران فراهم می کنند. در عمل، این پلت فرم می تواند اهداف را در فواصل بسیار دورتر شناسایی و تهدید کند و برنامه ریزی برای حملات احتمالی اسرائیل یا آمریکا را پیچیده کند.

اما چالش ها قابل توجه است. ایجاد کادری متشکل از خلبانان باتجربه سوخو-35 به ساعات پرواز سالانه بسیار بیشتری نسبت به آنچه که ایران به طور سنتی قادر به ارائه آن بوده است، نیاز دارد. تعمیر و نگهداری، قطعات یدکی و ارتقاء نیز همچنان مشمول تحریم های روسیه و تنگناهای صنعتی خواهد بود. در هر نبرد احتمالی آینده، این هواپیماها با جنگنده هایی مانند F-35، F-15، Rafale و Typhoon روبرو خواهند شد که توسط شبکه های هشدار اولیه هوابرد پیشرفته و ناوگان سوخت گیری گسترده پشتیبانی می شوند. علاوه بر این، اسرائیل و کشورهای کلیدی خلیج فارس همچنان از مزیت کیفی واضحی در زمینه‌های ISR، فرماندهی و کنترل و فناوری ضربات دقیق برخوردار هستند.

اکرم خریف، یک خبرنگار دفاعی مستقل در شمال آفریقا که صادرات روسیه را از نزدیک دنبال می‌کند، می‌گوید این افشاگری معتبر است اما محدودیت‌های ساختاری روسیه را نیز آشکار می‌کند. او می‌گوید: «اطلاعات واقعی به نظر می‌رسد، اما بعید است روسیه به موقع آن را تحویل دهد. ظرفیت تولید فعلی نشان می دهد که مسکو می تواند سالانه چهار تا شش فروند هواپیمای سوخو-35 بسازد. وی افزود: این اسناد فاش شده در واقع نشان می دهد که ظرفیت صادرات روسیه چقدر محدود است.

به گفته شریف، میهن تجارت این مدل از سوی روسیه نیز محاسبه شده است: “روسیه با تامین سوخو-35 و نه سوخو-57، هوشمندانه عمل می کند. این امر توازن منطقه ای را بر هم نخواهد زد و در عین حال چیزی را که ایران به آن نیاز فوری دارد، ارائه می دهد: یک جنگنده دوربرد با توانایی درگیری فراتر از برد بصری که ایران در دهه گذشته فاقد آن بوده است.”

وی همچنین خاطرنشان می کند که با محدود بودن توانایی ایران برای پرواز آزادانه بر فراز آسمان سوریه و عراق، ایران نمی تواند تنها به موشک های زمین به هوا و رادارهای هشدار اولیه تکیه کند. سوخو-35 که می تواند گشت های هوایی را به عمق بیشتری ببرد و هواپیماهای دشمن را مدت ها قبل از ورود به آسمان ایران به چالش بکشد، پاسخی به این جغرافیای باریک تر است.