«لازم نیست برای حمله به ونزوئلا از کنگره مجوز بگیرم» این آخرین اظهارات دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا است که شب گذشته (به وقت تهران) در نشست خبری در کاخ سفید و در پاسخ به سوال خبرنگاران گفت و بار دیگر مدعی شد که به دنبال حمله به کارتل های مواد مخدر در داخل ونزوئلا است و برای این اقدام نیازی به مجوز هیچ نهاد و قانونی ندارد.
به گزارش ایرنا، اگرچه این اولین بار نیست که رئیس جمهور آمریکا اقدامات غیرقانونی خود را به راحتی انجام می دهد، اما این سوال مهم است که در آخرین روزهای سال 2025 جهان بار دیگر شاهد تنش جدیدی در آمریکای جنوبی و بین ایالات متحده آمریکا و جمهوری بولیواری ونزوئلا خواهد بود. تنشی که این روزها به یکی از حساس ترین بحران های ژئوپلیتیکی در منطقه کارائیب و حتی فراتر از آن تبدیل شده است. آمریکا نفتکش ها و کشتی های ونزوئلا را به طور کامل محاصره کرده است و درست امروز و ساعاتی پیش از انتشار این گزارش، ستاد فرماندهی جنوب ارتش آمریکا اعلام کرد که به ۲ قایق در آب های بین المللی در شرق اقیانوس آرام حمله کرده و ۵ نفر را به شهادت رساند.
اگرچه بحران بین واشنگتن و کاراکاس در این مدت باعث مرگ بسیاری از مردم شده است، اما پیامدهای آن حتی به غرب آسیا و خاورمیانه نیز رسیده است. مبارزه با مواد مخدر در راس فهرستی قرار دارد که دولت آمریکا در توضیح دلایل حمله به کشتیها و تمامیت ارضی ونزوئلا اعلام میکند، اما اگر بدانیم ونزوئلا یکی از بزرگترین منابع نفت خام در جهان را دارد. بیش از 300 میلیارد بشکه نفت قابل استخراج در قلمرو تحت حاکمیت دولت چپگرای نیکلاس مادورو قرار دارد و این انگیزه ای بسیار فراتر از مبارزه با مواد مخدر است که درصد بسیار کمی (کمتر از 10 درصد) از طریق دریای کارائیب وارد ایالات متحده می شود. سال هاست که بین واشنگتن و کاراکاس به دلیل تفاوت ایدئولوژی حکومتی اختلافات زیادی وجود دارد، اما ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری خود علاوه بر اعمال تحریم های سنگین مالی و نفتی، فشارهای سیاسی و نظامی گسترده ای را نیز علیه مادورو و دولتش اعمال کرده است.
در جدیدترین این فشارها، دولت ترامپ در 16 دسامبر 2025 (10 دسامبر) اعلام کرد که تمام نفتکشهای تحت تحریم که قصد ورود یا خروج از بنادر ونزوئلا را دارند، در معرض محاصره دریایی قرار خواهند گرفت. محاصره نظامی و اقتصادی ونزوئلا در حالی از سوی آمریکا تشدید شده است که کاراکاس این اقدامات را نقض آشکار قوانین بینالمللی، آزادی تجارت دریایی و حاکمیت ملی کشورش خوانده و بارها اعلام کرده است که این اقدام غیرمنطقی و تهدیدی برای امنیت منطقه است. استقرار یک ناو هواپیمابر، ناوشکن و بیش از 10 هزار نیروی نظامی در منطقه قطعاً برای مقابله با مواد مخدر و قایق های حامل کوکائین نیست و ترامپ به دنبال ماجراجویی جدید در این منطقه است.
واکنش های بین المللی به اقدامات آمریکا
اقدامات دولت آمریکا علیه ونزوئلا با واکنش کشورهای مستقل جهان مواجه شده است. وزارت خارجه روسیه روز گذشته (28 دسامبر) با صدور بیانیه ای تشدید مستمر و عمدی تنش ها در اطراف ونزوئلا را مشهود خواند و ابراز امیدواری کرد که آمریکا از تشدید تنش ها در اطراف ونزوئلا خودداری کند زیرا این امر عواقب غیرقابل پیش بینی دارد. در این بیانیه از رویکرد مادورو برای حفظ منافع و حاکمیت ونزوئلا حمایت شده و تاکید شده است که مسکو همواره از عادی سازی مذاکرات میان آمریکا و ونزوئلا و برداشتن گام هایی برای کاهش تنش ها حمایت می کند. روسیه پیش از این اقدامات آمریکا علیه ونزوئلا را یک اشتباه فاجعه بار تلقی کرده و خواستار کاهش تنش شده بود.
وانگ یی وزیر امور خارجه چین نیز ونزوئلا را شریک راهبردی پکن و اعتماد و حمایت متقابل از سنت های روابط دو کشور دانست و گفت: پکن با هر گونه قلدری یکجانبه مخالف است و از همه کشورها برای حفظ حاکمیت و کرامت ملی خود حمایت می کند و ونزوئلا حق دارد مستقلاً همکاری های بین المللی را توسعه دهد و با سایر کشورها همکاری های متقابل را توسعه دهد و حمایت های متقابل را درک کند. موضع ونزوئلا در مورد حمایت از حقوق و منافع مشروع خود.
«فرهان عزیز حق» معاون سخنگوی سازمان ملل متحد در پی تشدید تنش ها میان واشنگتن و کاراکاس و اعلام محاصره نفتکش های ونزوئلا توسط رئیس جمهور آمریکا، اعلام کرد که دبیرکل سازمان ملل خواهان کاهش فوری تنش ها میان آمریکا و ونزوئلا است.
وزارت امور خارجه ایران نیز در بیانیهای اعلام کرد: اقدام آمریکا در حمله، توقیف یا ممانعت از حرکت آزادانه شناورهای تجاری از یا به ونزوئلا مصداق بارز دزدی دریایی دولتی و سرقت مسلحانه در دریا است. استناد به قوانین داخلی آمریکا و تحریم های یکجانبه و غیرقانونی آن برای توجیه این اقدامات نمی تواند مبنایی برای مشروع جلوه دادن چنین اقدامات مجرمانه ای باشد.
در این بیانیه آمده است: تهدید، محاصره اقتصادی و توسل به زور علیه کشور مستقل عضو سازمان ملل متحد، نقض آشکار اصول اساسی منشور سازمان ملل به ویژه اصل احترام به حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و ممنوعیت تهدید یا استفاده از زور است. هیچ قدرتی حق مداخله در امور داخلی ونزوئلا را ندارد و این کشور طبق اصول اساسی منشور سازمان ملل متحد حق ذاتی دفاع از خود در برابر هرگونه تهدید و تجاوز خارجی را دارد.
بحران ایجاد شده توسط آمریکا در آمریکای جنوبی مشروعیت قوانین بین المللی را زیر سوال برده و پیامدهایی را برای نظام حقوقی جهان ایجاد کرده است. قوانین بین المللی دو اصل آزادی دریانوردی و احترام به تمامیت ارضی کشورها را تضمین کرده است. دقیقاً همان دو اصل که آمریکا در رابطه با ونزوئلا نادیده گرفته است. حقوق بین الملل هرگونه محاصره، تهدید دریایی و انسداد جریان انتقال نفت یک کشور علیه کشور دیگر بدون مجوز شورای امنیت را به منزله اعلام جنگ می داند.
ونزوئلا-ایران و تلاش برای کاهش بار تحریم ها
در 28 ژانویه سال گذشته، اندکی پیش از حضور رسمی ترامپ در کاخ سفید و آغاز دومین دوره ریاست جمهوری او، مجله بلومبرگ به نقل از منابع خود اعلام کرد که تیم ترامپ در حال ارزیابی گزینه های مربوط به ایران و ونزوئلا است و توافق کلی میان مشاوران کلیدی ترامپ برای بازگشت به استراتژی فشار حداکثری علیه تهران وجود دارد. این برنامه با یک بسته تحریمی بزرگ که بازیگران اصلی صنعت نفت را هدف قرار می دهد آغاز می شود و می تواند در اوایل فوریه اجرا شود. اقدامات و سیاست های امروز آمریکا در قبال تهران و کاراکاس نتیجه همین سیاست یک سال پیش است که با حمله نظامی محدود به ایران و ونزوئلا همراه بود.
در حال حاضر و همزمان با افزایش تنشها در دریای کارائیب، مشاوران ترامپ و تعدادی از گروههای مخالف دولت ونزوئلا به نقش ایران در شرایط کنونی در ادعاهای خود اشاره میکنند، در حالی که تهران بارها و از تریبونهای مختلف این ادعاها را بیاساس دانسته و تاکید کرده است که اقدام آمریکا علیه کاراکاس «نقض آشکار حقوق بینالملل دولت و دزدی دریایی» است.
روابط ونزوئلا و ایران به قدری عمیق و بلندمدت است که نمی توان آن را تنها بر اساس رویدادهای اخیر قضاوت کرد. نزدیک به سه دهه است که تهران و کاراکاس همکاری های گسترده ای در زمینه های انرژی، زیرساخت ها و مقابله با تحریم ها دارند و ایران سرمایه گذاری های زیادی در ونزوئلا در این زمینه ها انجام داده است. همکاری ایران در ساخت مسکن دولتی، ساخت کارخانههای مختلف مونتاژ خودرو و تراکتور و توسعه کارخانههای سیمان، کشت فراساحلی، ساخت پالایشگاههای مشترک یا فراساحلی مانند «ال پالیتو» در ونزوئلا از مهمترین ابتکارات در روابط اقتصادی دو کشور است و اگرچه تحریمها شرایط را برای ادامه همکاریها بین ایران و ونزوئل بسیار دشوار کرده است. قرارداد همکاری 20 ساله و تجارت آزاد از جمله اسناد راهبردی دو کشور است که در آن تلاش شده است سطح همکاری ها به ویژه در حوزه اقتصادی افزایش یابد. در عرصه سیاست، رویکرد ضد امپریالیستی دو کشور در سال های اخیر، تهران و کاراکاس را به یکدیگر نزدیک کرده است.
انگیزه رئیس جمهور آمریکا از این حجم فشار را باید در مبارزه برای دستیابی به منابع انرژی، معادن و عناصر کمیاب ونزوئلا و دیگر کشورهای آمریکای لاتین دانست. اما این تمام ماجرا و انگیزه ترامپ برای حضور قدرتمندتر در این منطقه نیست. برای واشنگتن، دکترین مونرو هنوز در آمریکای جنوبی وجود دارد و این بار آمریکا نگران حضور کشورهایی مانند روسیه، چین و ایران در این نقطه از کره زمین است.
از سوی دیگر آمریکا بر اساس برنامه های بلندمدت خود در تلاش است تا با در اختیار گرفتن منابع عظیم نفتی ونزوئلا، بازار جهانی نفت را در برابر هرگونه تنش احتمالی در خاورمیانه بیمه کند و به عبارتی وابستگی کشورهای خود به نفت این منطقه را به پایین ترین سطح برساند. این استراتژی با هدف کنترل بازار انرژی در صورت بروز هرگونه درگیری با ایران قابل ارزیابی است. ادعاهایی مانند حضور گروه های مقاومت در ونزوئلا نیز در راستای فشار حداکثری و کنترل ایران مطرح می شود.
واقعیت این است که تقابل ایران و ونزوئلا در شرایط کنونی بیشتر به این موضوع مربوط می شود که تهران و کاراکاس به دنبال راهی برای کاهش تحریم ها و فشار حداکثری دولت آمریکا هستند تا روابط اقتصادی، نظامی و سیاسی دو کشور و همین موضوع ترامپ را هم عصبانی و هم نگران کرده است. بیشتر ادعاهای مطرح شده را می توان در این زمینه ارزیابی کرد.
در نهایت بحران در دریای کارائیب با هر سناریویی از جمله سرنگونی نیکلاس مادورو، رئیسجمهور ونزوئلا یا استعفای وی یا جنگ جدید ادامه خواهد یافت، پیامدهای آن فراتر از آمریکای لاتین محسوس خواهد بود و به روابط ژئوپلیتیکی و رقابت چین و آمریکا دامن میزند و تأثیرات مستقیمی بر جریان انرژی جهانی خواهد داشت. از منظر حقوقی، اقدام نظامی یک کشور علیه کشور دیگر به بهانه مبارزه با مواد مخدر، آزمونی برای مدعیان قوانین بین المللی است تا در برابر این بی قانونی آشکار واکنش مناسبی نشان دهند.
