به گزارش اختاز نیوز به نقل از دنیای اقتصاد، «خودروسازی» همواره یکی از تاثیرگذارترین بخش های تنش سیاسی ایران و آمریکا بوده و تحت تاثیر تحریم های مستقیم و غیرمستقیم آمریکا قرار گرفته است. ایالات برای بیش از یک دهه. تاثیرات حضور مجدد ترامپ در کاخ سفید با خروج رسمی وی از برجام در سال 2018 آشکارتر خواهد شد. همان شب ترامپ ضمن اعلام خروج کشورش از توافق هسته ای برجام، از اعمال تحریم های سنگین علیه ایران خبر داد و تاکید کرد: صنعت خودرو اولین بخشی خواهد بود که تحریم می شود.
قرار گرفتن خودرو در لیست برترین تحریم ها به خوبی نشان داد که دولت ترامپ به اهمیت بالای خودروسازی در ایران واقف است و با توجه به نقش آن در تولید ناخالص داخلی و حساسیت بالای اجتماعی، این صنعت را به اولین گزینه تبدیل کرده است. از تحریم های سخت و سنگین آن. در واقع دولت ترامپ می دانست که خودروسازی در اشتغال صنعتی ایران نقش بسزایی دارد و شهروندان نیز نسبت به کمیت و کیفیت این صنعت حساسیت بالایی دارند. از این رو در ابتدای تحریم ها دست روی صنعت خودرو گذاشت تا با زمین زدن این صنعت ضربه بزرگی به اشتغال ایران وارد کند و باعث نارضایتی اجتماعی شود.
تحریم‌های دولت ترامپ علیه صنعت خودرو سه ماه پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و برجام اعمال شد و به شدت به این صنعت ضربه زد. اولین تاثیر تحریم ها بر صنعت خودروی ایران، خروج شرکت های خارجی از کشور بود. شرکت هایی که پس از امضای برجام به ایران رفتند و برخی از آنها مانند رنو قصد داشتند فعالیت مستقلی را در این کشور آغاز کنند. علاوه بر اینها، اکثر خودروسازانی که با بخش خصوصی ایران همکاری می کردند، چمدان های خود را بستند و رفتند. از جمله BYD که در حال حاضر به عنوان یکی از پیشروترین خودروسازان جهان در زمینه محصولات الکتریکی شناخته می شود.
ضربه سخت بعدی تحریم های ترامپ این بود که در نتیجه ارتباط خودروسازان و قطعه سازان ایرانی با تامین کنندگان اصلی قطعات و مواد اولیه تقریبا قطع شد. این اتفاق تاثیر مهمی هم بر کمیت و هم بر کیفیت تولید خودروی ایران داشت، به طوری که تیراژ خودروسازان در سال 2017 (سال اول تحریم ترامپ) نسبت به سال 2016 (سال طلایی برجام) 40 درصد کاهش یافت. همچنین کیفیت خودروها هم طبق آمار و هم به گفته مشتریان افت محسوسی را تجربه کردند. اگرچه با گذشت زمان، خودروسازان و قطعه سازان توانستند از شوک اولیه تحریم ها خارج شوند، اما هرگز به دوران طلایی برجام بازنگشتند. نشان می دهد با گذشت 6 سال از تحریم ها هنوز تولید خودرو از مرز یک میلیون و 350 هزار دستگاه عبور نکرده است.
در فاصله زمانی خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم ها، خودروسازان و قطعه سازان کشور تا جایی که می توانستند مواد اولیه و قطعات را ذخیره می کردند، اما پس از تحریم ها مجبور شدند به سمت دوم و … بروند. تامین کنندگان رده سوم چین و پرداخت هزینه دور زدن تحریم ها برای تامین قطعات مورد نیاز خود. .
بنابراین تحریم‌های دولت ترامپ علیه صنعت خودروسازی ایران، ضمن دور نگه داشتن آن از فناوری روز دنیا، باعث توقف نسبی توسعه این صنعت و همچنین افت تولید و کیفیت محصول شد. البته صنعت خودرو نیز از تحریم های غیرخودرویی دولت ترامپ در امان نماند، به عنوان مثال توقف نقل و انتقالات رسمی پول باعث شد خودروسازان و قطعه سازان راهی پیچیده و پرهزینه را برای تهیه کالاهای مورد نیاز خود طی کنند. علاوه بر اینها، بازار خودرو نیز علاوه بر آسیب های ناشی از افت تولید، از ممنوعیت واردات نیز ضربه خورد. ممنوعیتی که آن هم ناشی از تحریم بود. پس از تحریم های ترامپ، دولت برای مدیریت منابع ارزی تصمیم به ممنوعیت واردات بسیاری از کالاها گرفت که خودرو یکی از آنها بود.
به هر حال با وجود تحریم های سنگین دولت ترامپ، صنعت خودروسازی ایران همچنان نفس می کشد و بحران خاصی را در زمینه اشتغال و تعطیلی کارخانه ها تجربه نکرد، اما سال هاست که از دنیای خودرو دور بوده و در حال حاضر محصولاتی عرضه می کند که چنین نیستند. فقط قابل صادرات است، مشتریان داخلی نیز از قیمت و کیفیت این خودروها شکایت دارند.
از این رو اگرچه تحریم های ترامپ باعث تعطیلی و بیکاری گسترده در صنعت خودروی ایران نشد (که البته یکی از دلایل اصلی حمایت بی چون و چرای دولت از این صنعت است)، اما به نوعی این صنعت را از عرصه جهانی خارج کرد. تبدیل به یک صنعت جزیره ای
پس از شکست ترامپ از جو بایدن در انتخابات 2020، این امید وجود داشت که برجام احیا شود و صنعت خودرو به روزهای طلایی 1994-1996 بازگردد.
اگرچه دولت بایدن به طور غیرمستقیم از طریق منافذی که برای فروش نفت ایران باز گذاشت، به بهبود شرایط تولید در صنعت خودروسازی این کشور کمک کرد، اما به دلیل اینکه نتوانست برجام را احیا کند، صنعت خودروسازی این کشور در دام تحریم ها ماند و تنها اندکی باز شد. فضای تنفس حالا ترامپ برگشته و بازگشت او این سوال را مطرح کرده که تا چهار سال آینده چه سرنوشتی برای صنعت و بازار خودروی ایران رقم خواهد خورد؟
سناریوی منفی
با توجه به رفتار ترامپ در دولت اول، یکی از سناریوهایی که ممکن است در بازگشت به کاخ سفید رخ دهد، اعمال حداکثر فشار و تشدید تحریم ها علیه ایران است. اگر ترامپ چنین سیاستی را اتخاذ کند، در درجه اول بر فروش نفت ایران تأثیر خواهد گذاشت. اتفاقی که صدمات زیادی به صنعت خودرو نیز وارد می کند. در حال حاضر به لطف سیاست کالا در مقابل نفت، خودروسازان و قطعه سازان ایرانی می توانند کالاهای مورد نیاز خود را تامین کنند (به جز اینکه ممکن است کیفیت مناسبی نداشته باشند).
اگر ترامپ روند کنونی فروش نفت را مختل کند و اجازه ندهد شیر فروش نفت ایران تا حدی مانند بایدن باز بماند، کشور با چالش جدی تری نسبت به الان در بحث تامین ارز و خودروسازان و قطعه سازان مواجه خواهد شد. تولیدکنندگان قادر به عرضه کالا با نرخ فعلی نخواهند بود. بنابراین تولید افت شدیدی را تجربه خواهد کرد و تاثیر آن بر بازار به صورت رشد قیمت خود را نشان خواهد داد. در این سناریو جای واردات خودرو هم نیست چون وقتی ارز برای تولید نباشد برای واردات هم نخواهد بود.
نتیجه چنین سناریویی افت شدید تولید، تعدیل نیرو (حداقل در بخش خصوصی)، کمبود خودرو در بازار، رشد قیمت، کاهش بیشتر کیفیت و تشدید نارضایتی مشتریان است. از سوی دیگر، فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران ممکن است باعث شود معدود تولیدکنندگان و تامین کنندگان خودرو که عمدتاً چینی هستند، از ادامه همکاری با صنعت خودروسازی این کشور جلوگیری کنند. این اتفاق ضربه محکم دیگری به صنعت خودروی ایران خواهد زد که شاید حداقل به زودی قابل جبران نباشد.
اگرچه ممکن است برخی بگویند صنعت خودروی ایران با داخلی سازی قطعات می تواند از وقوع چنین اتفاقی جلوگیری کند، اما تجربه نهضت داخلی سازی (پس از تحریم های دولت ترامپ در سال 2017) نشان می دهد که نمی توان بیش از حد به این ماجرا خوشحال و امیدوار بود. از طرفی هر چقدر هم که بومی سازی انجام شود، باز هم برخی از قطعات از امکان اقتصادی و صرفه اقتصادی لازم برای داخلی سازی برخوردار نیستند و راهی جز واردات وجود ندارد.
سناریوی مثبت
اگر خوش بینانه بیندیشیم و آینده روشنی را برای روابط ایران و آمریکا در نظر بگیریم، صنعت خودروسازی ایران می تواند با خروج از شرایط جزیره ای کنونی حتی به توسعه واقعی فکر کند. سناریوی خوش بینانه این است که ترامپ به وعده توافق با ایران عمل کند و تحریم ها را لغو کند. چنین توافقی علاوه بر نجات صنعت خودروی ایران از شرایط کمی و کیفی فعلی، راه را برای حضور خودروسازان خارجی در کشور باز خواهد کرد. حضور خارجی ها در صنعت خودروی ایران می تواند به صورت مشارکت با شرکت های داخلی، حضور مستقل آنها و یا ترکیبی از هر دو باشد.
از سوی دیگر، زمانی که ایران در فروش نفت و انتقال پول آزاد باشد، در کنار رشد کمی و کیفی تولید، واردات نیز به صورت منطقی انجام می شود، بنابراین رقابت تنگاتنگی در بازار خودرو کشور شکل می گیرد. که خروجی آن رشد کیفیت و کاهش قیمت به نفع مشتریان است.
چینی ها چه خواهند شد؟
با توجه به نقش مهمی که چینی ها در صنعت خودروسازی ایران پس از تحریم های دولت ترامپ داشتند، به نظر می رسد رفتار آنها در آینده (با توجه به سیاستی که ترامپ در قبال ایران خواهد داشت) نقش بسیار مهم و محوری در این صنعت داشته باشد. کشور بزرگ خواهد شد.
پس از تحریم های هسته ای در پایان سال 2010، حضور پررنگ چینی ها در صنعت خودروسازی ایران شکل گرفت. در واقع چینی ها از شکاف اروپایی ها به ویژه پژو در ایران برای تقویت جای پای خود در خودروسازی کشور استفاده کردند و ضمن در اختیار گرفتن بخش خصوصی، وارد بخش دولتی خودروسازی نیز شدند. در آن زمان حتی BYD که البته شکوه و قدرت امروزی را نداشت به ایران آمد و شریک بخش خصوصی شد.
با این حال، تحریم های دولت ترامپ به حدی بود که حتی برخی از خودروسازان چینی حاضر در ایران از جمله BYD، Haval و FAW مجبور به ترک کشور شدند و تنها شرکت هایی مانند چری باقی ماندند. آن هم با فعالیت محدود. پس از خروج ترامپ و آمدن بایدن، عرصه حضور و فعالیت چینی ها در صنعت خودروسازی ایران به تدریج گسترش یافت، زیرا چین در ازای پول نفت ایران، کالاهایی از جمله قطعات خودرو به کشور می داد (و می دهد). این روند باعث شد بخش خصوصی در سال گذشته به رکورد تولید بیش از 300 هزار دستگاه دست یابد و سهم خود از بازار کشور را از زیر 10 درصد در دوره اول تحریم ترامپ به 23 درصد برساند. سیاست نفتی در قبال کالاهای ایران و چین به بهبود تولید در بدنه اصلی خودروسازی کشور نیز کمک کرد چرا که ایران خودرو و سایپا توانستند با کمک قطعات چینی تولید خود را نسبت به سال اول افزایش دهند. تحریم های دولت ترامپ اکنون با بازگشت ترامپ، رفتار آتی چینی ها در قبال صنعت خودروی ایران نیز زیر سوال می رود چرا که بسته به سیاست او در قبال ایران، چینی ها نیز رفتار متفاوتی از خود نشان خواهند داد. اگر سیاست ترامپ فشار حداکثری و تشدید تحریم ها علیه ایران باشد، بعید نیست که رفتار چینی ها تغییر کند و باعث شود صنعت خودروسازی کشور به دوران تاریک سال 2017 بازگردد و شرایط سخت تری از آن دوران را تجربه کند.
از سوی دیگر، اگر ترامپ به دنبال توافق با ایران باشد و این توافق شکل بگیرد، روزهای طلایی‌تر از دوران برجام در انتظار صنعت خودروسازی ایران خواهد بود و چینی‌ها نیز حضور خود را گسترش خواهند داد.
